Átakalítil örlög í endalausum gráma

Leikhús

Salka Valka

Byggt á samnefndri skáldsögu eftir Halldór Kiljan Laxness

Borgarleikhúsið

Leikgerð: Yana Ross og Salka Guðmundsdóttir

Leikarar: Þuríður Blær Jóhannsdóttir, Hilmir Snær Guðnason, Halldóra Geirharðsdóttir, Sigrún Edda Björnsdóttir, Björn Stefánsson, Þórunn Arna Kristjánsdóttir, Hilmar Guðjónsson, Jóhann Sigurðarson, Halldór Gylfason, Guðni Kolbeinsson, Júlía Guðrún L. Henje og Auður Árnadóttir

Leikstjórn: Yana Ross

Leikmynd: Michal Korchewiec

Búningar: Filippía I. Elísdóttir

Lýsing: Björn Bergsteinn Guðmundsson

Dramatúrg: Salka Guðmundsdóttir

Tónlistarstjórn og hljóðmynd: Baldvin Þór Magnússon

Myndbandshönnun: Algirdas Grad­auskas

Leikgervi: Árdís Bjarnþórsdóttir



Salka Valka eftir Halldór Laxness er Íslendingum afar kær, þessi þroskasaga ungrar verkastúlku sem berst við persónulegt og samfélagslegt mótlæti snertir einhverja djúpa strengi í þjóðarsálinni. Það var því eðlilega spenna loftinu þegar Salka Valka var frumsýnd í Borgarleikhúsinu 30. desember síðastliðinn.

Með eftirminnilega túlkun á Mávinum eftir Anton Chekhov í farteskinu snýr Yana Ross aftur í Borgarleikhúsið, nú með jólafrumsýningu hússins á herðunum. Sýningin hefst þegar Steinþór Steinsson flýr Óseyri við Axlarfjörð og skilur mæðgurnar Sölku Völku og Sigurlínu eftir í sárum. Leikstjórinn er skrifuð fyrir leikgerðinni ásamt leikskáldi hússins, Sölku Guðmundsdóttur. Túlkun þeirra á verkinu er áræðin en skortir alla undirbyggingu, bæði hvað varðar tilfinningar persóna og framvindu. Það boðar ekki gott þegar fyrstu atriði sýningarinnar bera vott um slíkan skort sem svo verður að gegnumgangandi vandamáli alveg til loka.

Hjartsláttur sögunnar er ástarþríhyrningur Sölku Völku, Steinþórs og Sigurlínu. Salka Valka er risastórt og krefjandi hlutverk fyrir unga leikkonu og fyrirfram var spennandi að sjá hvernig hin hæfileikaríka Þuríður Blær myndi tækla þessa kjarnakonu. Henni er enginn greiði gerður með þessari sýningu því hún fær nánast ekki tækifæri til að gefa Sölku líf þar sem senurnar eru frekar tilbrigði við atriði frekar en hluti af einhverri skýrri heild.

Hilmi Snæ Guðnasyni tekst næstum því að færa sýninguna yfir á annað og skárra plan einum síns liðs. Hann kemur með kraft inn í senur og nær að láta þær krauma en líður fyrir sótthreinsaða lögn leikstjórans. Halldóra Geirharðsdóttir er ein af okkar allra bestu leikkonum en í þetta skiptið nær hún ekki að koma Sigurlínu nægilega vel til skila.

Að mestu muldra leikararnir sig í gegnum textann með litlum áherslum. Hilmar Guðjónsson gerir ágætlega en Arnaldur er frekar máttvana í sýningunni. Þau Björn Stefánsson, Þórunn Arna Kristjánsdóttir og Halldór Gylfason fljóta í gegnum verkið, en skilja lítið eftir sig. Jóhann Sigurðarson og Sigrún Edda Björnsdóttir fá einnig lítið að gera en ein fallegasta sena sýningarinnar er hversdagslegt en innilegt samtal á milli Bogesen kaupmanns og Steinunnar.

Til hliðar við skáldverkið er komið fyrir sögu um kvikmyndagerðarfólk sem er að taka upp bíómyndina Sölku Völku. Framvindan er líka reglulega brotin upp með innskotum þar sem leikararnir stíga til hliðar og útskýra afstöðu sína til verksins með tilvísunum í íslenskan samtíma. Allt þetta hljómar ágætlega á blaði en verður afskaplega leiðigjörn hugmyndafræðileg mötun. Seinni helmingur sýningarinnar sligast áfram með miklum þunga og verður gríðarlega langdreginn.

Hvernig eiga átök sögunnar að komast til skila, þau innri sem ytri, ef leikararnir nálgast persónur sínar eins og úr fjarlægð? Líkt og einlægni hafi verið gerð útlæg.

Þessi afstaða hlýtur að skrifast á leikstjórann en ber líka merki um tískubylgju innan íslenskra sviðslista þar sem sjálfhverfni verður miðpunktur sýninga. Þessu verður að linna. Afbyggingin er áhugaverð og spennandi í eðli sínu, hún krefur áhorfendur um að takast á við innsta kjarna verkanna sem um ræðir en bak við hugsun og hugmyndir verður að liggja tilfinningaleg tenging, mannleg ástríða og spenna.

Tæknikonan Juliette Louste, sem sér um myndatökuna, og sögumaðurinn Guðni Kolbeinsson mynda áhugaverðasta teymi sýningarinnar. Þau sýna bæði lit, tilfinningalegar áherslur og næmi í sínum hlutverkum sem varla er hægt að segja um nokkurn annan í sýningunni. Tónlistarstjórn og hljóðmynd er í höndum Baldvins Þórs Magnússonar en af einhverjum ástæðum leikur klisjukennd vestratónlist og gítar­glamur stórt hlutverk sem aftengir sýninguna enn frekar. Hljóðmyndin er hótinu skárri.

Leikmynd Michal Korchowiec er áhugaverð fyrir augað og skiptir stóra sviðinu fallega upp í sviðsvænar einingar en verður fljótlega þunglamaleg og spennulaus, líkt og sýningin sjálf. Búningar Filippíu I. Elísdóttur hafa oft verið betri en litleysið ræður þar líka ríkjum sem og í ljósahönnun Björns Bergsteins Guðmundssonar.

Afar sorglegt er að sjá slíka meðhöndlun á Sölku Völku, skáldverki sem er barmafullt af bullandi tilfinningum og ástríðu en birtist áhorfendum hér sem grámyglan ein. Klassísk og ástsæl verk hafa gott af nýjum áherslum en mannlegar tilfinningar hljóta að þurfa vera kjarni slíkra sýninga. Það fer lítið fyrir þeim hér. 

Niðurstaða: Dauðhreinsuð leikstjórn skilar blóðlítilli sýningu.