Að stela framtíðinni Halldóra Mogensen skrifar 8. nóvember 2024 10:47 Við sem samfélag horfum nú fram á risastórar áskoranir sem verða ekki leystar með yfirborðskenndum skammtímalausnum. Hvort sem um ræðir vaxandi vanlíðan og einmanaleika, skert aðgengi að heilbrigðisþjónustu og húsnæði, loftslagsmál eða verðbólgu. Velsæld samfélagsins okkar til framtíðar krefst stórra lausna. Við getum náð árangri með því að fara í hnitmiðaðar aðgerðir strax en þær munu missa marks ef ekki er farið samtímis í hugarfars- og kerfisbreytingar sem ráðast að rót vandans: hagkerfisins sem hefur sett vöxt og neyslu framar öllu öðru. Við höfum skapað hagkerfi sem grundvallast á hugmyndafræði um línulegan, óendanlegan hagvöxt á plánetu sem hefur ekki yfir óendanlegum auðlindum að ráða. Við erum að stela framtíðinni, selja hana í nútíðinni og köllum það verga landsframleiðslu. Þessi skammtímahugsun grefur undan langtíma velsæld samfélagsins og þarf að tilheyra fortíðinni. Úrelt hugmynd um mannlega hegðun Efnahagskerfið okkar er byggt á hugmyndum um að mannverur hegði sér með fullkomlega fyrirsjáanlegum hætti, og vinni aðeins og alltaf að því að hámarka eigin hag, hinn svokallaði “homo economicus”. Samfélagið skiptir engu máli umfram það að vera samansafn einstaklinga sem vilja einungis hámarka eigin hag. Neyta meira og meira, meir’ í dag en í gær - til þess að smyrja hjól efnahagskerfis sem verða að snúast hraðar og hraðar. Hámörkun neyslunnar er - samkvæmt þessari úreltu hugmyndafræði - sjálfstætt og réttlætanlegt markmið, og virði einstaklinga er skilgreint út frá því hversu mikið þeir geti grætt á framleiðslunni og hversu mikla neyslu þeir stunda. Hugtakið “mannauður” fær bókstaflega merkingu, mannslíf eru metin út frá peningalegu virði þeirra í hagkerfinu. Hagkerfið okkar og grunnsamfélagsgerðin hvíla þannig ekki aðeins á óumhverfisvænum og ómannúðlegum stoðum, heldur jafnframt á því sem geta ekki talist annað en úreltar og skaðlegar hugmyndir um mannlega hegðun. Samfélag án tíma er samfélag án sálar Þegar þessi hugsunarháttur ræður för verða náttúran, jöfnuður og réttlæti yfirleitt undir á kostnað hagvaxtar. Við reynum sífellt að eltast við það að setja lög, reglur og kjarasamninga sem tryggja einhvers konar lágmarksjöfnuð, en krafa hagkerfisins um vöxt er raunar sá kraftur sem stjórnar öllu. Þegar markmiðið er neysla og vöxtur, en ekki jöfnuður og velsæld verða afleiðingarnar tengslarof, sundrung, versnandi heilsa, bæði líkamleg og andleg, aukin fíknivandamál, auk alvarlegra umhverfisspjalla með ófyrirséðum afleiðingum. Við höfum skapað samfélag þar sem allir eru á hlaupum. Samfélag án tíma er samfélag án sálar. Þegar fólk er að flýta sér skortir það getu til að sýna samstöðu, styðja við hvort annað og stuðla að sameiginlegri velmegun. Samfélag á hlaupum verður aldrei samheldið samfélag. Efnahagsstefna fyrir 21. öldina Til þess að geta stigið saman skref inn í grænni og sjálfbærari framtíð velsældar þurfum við að stíga út úr hamstrahjóli hagkerfisins. Breyta forgangsröðun okkar, hlusta á náttúruna og ganga í takt við hennar hrynjanda og síðast en ekki síst - gefa okkur tíma. Við Píratar teljum mikilvægt að taka hugmyndum um skilyrðislausa grunnframfærslu alvarlega. Við vitum að þegar grunnöryggi og fjárhagslegt sjálfstæði fólks er tryggt bætir það andlega og líkamlega heilsu þeirra sem öryggisins njóta. Vellíðan foreldra skilar sér svo til vellíðunar barna. Tryggð grunnframfærsla eykur frelsi borgaranna. Samfélagsþátttaka vex og öflun þekkingar verður meira en einfalt verkfæri til að afla launa. Tími og rými gefst til þess að láta sig annað og meira varða en að draga fram lífið. Gildi fórnfýsis og umburðalyndis eflist og styrkist samhliða öflugri mannréttindavernd. 'Markmið efnahagsstefnu 21. aldarinnar þarf að vera að mæta þörfum allra innan marka nýtanlegra auðlinda, með hliðsjón af lífvænleika jarðarinnar. Við höfum alla burði til þess að skapa ríkt samfélag þar sem enginn þarf að líða skort. En það er ekki nóg að vera bara með plan, við þurfum líka að hafa ástríðu fyrir samfélaginu okkar og hafa hugrekki og framsýni til að hugsa út fyrir kassann. Það hafa Píratar. Höfundur er þingkona Pírata og frambjóðandi í 2. sæti í Reykjavíkurkjördæmi norður. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Halldóra Mogensen Píratar Skoðun: Alþingiskosningar 2024 Mest lesið Falleinkunn skólakerfis? Helga Þórisdóttir Skoðun Halldór 28.06.2025 Halldór Hvers vegna berðu kross? Hrafnhildur Sigurðardóttir Skoðun Hvar er auðlindarentan? Birta Karen Tryggvadóttir Skoðun Þannig gerum við þetta? Ísak Ernir Kristinsson Skoðun Stærsta framfaraskref í námsmati íslenskra barna í áratugi Guðmundur Ingi Kristinsson Skoðun Hætt við að hækka ekki skatta á almenning Bryndís Haraldsdóttir Skoðun Ísland gjaldþrota vegna fatlaðs fólks? Alma Ýr Ingólfsdóttir Skoðun Hver borgar brúsann? Ingibjörg Isaksen Skoðun Flokkurinn hans Gunnars Smára? Guðbergur Egill Eyjólfsson Skoðun Skoðun Skoðun Flokkurinn hans Gunnars Smára? Guðbergur Egill Eyjólfsson skrifar Skoðun Raforkuverð: Stórnotendur og almenningur Ingvar Júlíus Baldursson skrifar Skoðun Hætt við að hækka ekki skatta á almenning Bryndís Haraldsdóttir skrifar Skoðun Skattafíkn í skjóli réttlætis: Tímavélin stillt á 2012 Kristinn Karl Brynjarsson skrifar Skoðun Hver borgar brúsann? Ingibjörg Isaksen skrifar Skoðun Hvers vegna berðu kross? Hrafnhildur Sigurðardóttir skrifar Skoðun Þannig gerum við þetta? Ísak Ernir Kristinsson skrifar Skoðun Stærsta framfaraskref í námsmati íslenskra barna í áratugi Guðmundur Ingi Kristinsson skrifar Skoðun Falleinkunn skólakerfis? Helga Þórisdóttir skrifar Skoðun Þjónusta sem gleður – skilar sér beint í kassann Margrét Reynisdóttir skrifar Skoðun Hvar er auðlindarentan? Birta Karen Tryggvadóttir skrifar Skoðun Miðflokkurinn – Rödd skynseminnar í borginni Ómar Már Jónsson skrifar Skoðun Virði barna og ungmenna Álfhildur Leifsdóttir,Hólmfríður Jennýjar Árnadóttir skrifar Skoðun Sættir þú þig við þetta? Jón Pétur Zimsen skrifar Skoðun Alþingi gleymir aftur fötluðum börnum Lúðvík Júlíusson skrifar Skoðun Lægri gjöld, fleiri tækifæri Bragi Bjarnason skrifar Skoðun Tölum um stóra valdaframsalsmálið Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Litla landið sem kennir heiminum – Ísland og þróunarsamvinna í gegnum menntun GRÓ skólanna Verena Karlsdóttir,Hreiðar Þór Valtýsson,Þór Heiðar Ásgeirsson skrifar Skoðun Öflugar varnir krefjast stöndugra fréttamiðla Sigríður Dögg Auðunsdóttir skrifar Skoðun Gott frumvarp, en hvað með verklagið? Bogi Ragnarsson skrifar Skoðun Augnablikið Magnús Jóhann Hjartarson skrifar Skoðun Listnám er lífsbjörg – opið bréf til ráðherra mennta, félags og heilbrigðismála, til stuðnings Söngskóla Sigurðar Demetz Dagbjört Andrésdóttir skrifar Skoðun Það þarf ekki að biðjast afsökunar á því að segja satt Þórður Snær Júlíusson skrifar Skoðun Lífeyrissjóðirnir og Íslandsbanki, hluthafafundur á mánudag Bolli Héðinsson skrifar Skoðun „Þegar arkitektinn fer á flug“ - opinber umræða á villigötum Eyrún Arnarsdóttir skrifar Skoðun Heilbrigðiskerfið þarf stjórnvöld með bein í nefinu Svandís Svavarsdóttir skrifar Skoðun Börn eru hvorki veiðigjöld né öryggis- og varnarmál Grímur Atlason skrifar Skoðun Í vörn gegn sjálfum sér? Ólafur Stephensen skrifar Skoðun Mig langar að byggja heim með frið og umlykja með ást Guðmunda G. Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Þjóðin stendur með sjúkraliðum Sandra B. Franks skrifar Sjá meira
Við sem samfélag horfum nú fram á risastórar áskoranir sem verða ekki leystar með yfirborðskenndum skammtímalausnum. Hvort sem um ræðir vaxandi vanlíðan og einmanaleika, skert aðgengi að heilbrigðisþjónustu og húsnæði, loftslagsmál eða verðbólgu. Velsæld samfélagsins okkar til framtíðar krefst stórra lausna. Við getum náð árangri með því að fara í hnitmiðaðar aðgerðir strax en þær munu missa marks ef ekki er farið samtímis í hugarfars- og kerfisbreytingar sem ráðast að rót vandans: hagkerfisins sem hefur sett vöxt og neyslu framar öllu öðru. Við höfum skapað hagkerfi sem grundvallast á hugmyndafræði um línulegan, óendanlegan hagvöxt á plánetu sem hefur ekki yfir óendanlegum auðlindum að ráða. Við erum að stela framtíðinni, selja hana í nútíðinni og köllum það verga landsframleiðslu. Þessi skammtímahugsun grefur undan langtíma velsæld samfélagsins og þarf að tilheyra fortíðinni. Úrelt hugmynd um mannlega hegðun Efnahagskerfið okkar er byggt á hugmyndum um að mannverur hegði sér með fullkomlega fyrirsjáanlegum hætti, og vinni aðeins og alltaf að því að hámarka eigin hag, hinn svokallaði “homo economicus”. Samfélagið skiptir engu máli umfram það að vera samansafn einstaklinga sem vilja einungis hámarka eigin hag. Neyta meira og meira, meir’ í dag en í gær - til þess að smyrja hjól efnahagskerfis sem verða að snúast hraðar og hraðar. Hámörkun neyslunnar er - samkvæmt þessari úreltu hugmyndafræði - sjálfstætt og réttlætanlegt markmið, og virði einstaklinga er skilgreint út frá því hversu mikið þeir geti grætt á framleiðslunni og hversu mikla neyslu þeir stunda. Hugtakið “mannauður” fær bókstaflega merkingu, mannslíf eru metin út frá peningalegu virði þeirra í hagkerfinu. Hagkerfið okkar og grunnsamfélagsgerðin hvíla þannig ekki aðeins á óumhverfisvænum og ómannúðlegum stoðum, heldur jafnframt á því sem geta ekki talist annað en úreltar og skaðlegar hugmyndir um mannlega hegðun. Samfélag án tíma er samfélag án sálar Þegar þessi hugsunarháttur ræður för verða náttúran, jöfnuður og réttlæti yfirleitt undir á kostnað hagvaxtar. Við reynum sífellt að eltast við það að setja lög, reglur og kjarasamninga sem tryggja einhvers konar lágmarksjöfnuð, en krafa hagkerfisins um vöxt er raunar sá kraftur sem stjórnar öllu. Þegar markmiðið er neysla og vöxtur, en ekki jöfnuður og velsæld verða afleiðingarnar tengslarof, sundrung, versnandi heilsa, bæði líkamleg og andleg, aukin fíknivandamál, auk alvarlegra umhverfisspjalla með ófyrirséðum afleiðingum. Við höfum skapað samfélag þar sem allir eru á hlaupum. Samfélag án tíma er samfélag án sálar. Þegar fólk er að flýta sér skortir það getu til að sýna samstöðu, styðja við hvort annað og stuðla að sameiginlegri velmegun. Samfélag á hlaupum verður aldrei samheldið samfélag. Efnahagsstefna fyrir 21. öldina Til þess að geta stigið saman skref inn í grænni og sjálfbærari framtíð velsældar þurfum við að stíga út úr hamstrahjóli hagkerfisins. Breyta forgangsröðun okkar, hlusta á náttúruna og ganga í takt við hennar hrynjanda og síðast en ekki síst - gefa okkur tíma. Við Píratar teljum mikilvægt að taka hugmyndum um skilyrðislausa grunnframfærslu alvarlega. Við vitum að þegar grunnöryggi og fjárhagslegt sjálfstæði fólks er tryggt bætir það andlega og líkamlega heilsu þeirra sem öryggisins njóta. Vellíðan foreldra skilar sér svo til vellíðunar barna. Tryggð grunnframfærsla eykur frelsi borgaranna. Samfélagsþátttaka vex og öflun þekkingar verður meira en einfalt verkfæri til að afla launa. Tími og rými gefst til þess að láta sig annað og meira varða en að draga fram lífið. Gildi fórnfýsis og umburðalyndis eflist og styrkist samhliða öflugri mannréttindavernd. 'Markmið efnahagsstefnu 21. aldarinnar þarf að vera að mæta þörfum allra innan marka nýtanlegra auðlinda, með hliðsjón af lífvænleika jarðarinnar. Við höfum alla burði til þess að skapa ríkt samfélag þar sem enginn þarf að líða skort. En það er ekki nóg að vera bara með plan, við þurfum líka að hafa ástríðu fyrir samfélaginu okkar og hafa hugrekki og framsýni til að hugsa út fyrir kassann. Það hafa Píratar. Höfundur er þingkona Pírata og frambjóðandi í 2. sæti í Reykjavíkurkjördæmi norður.
Skoðun Stærsta framfaraskref í námsmati íslenskra barna í áratugi Guðmundur Ingi Kristinsson skrifar
Skoðun Litla landið sem kennir heiminum – Ísland og þróunarsamvinna í gegnum menntun GRÓ skólanna Verena Karlsdóttir,Hreiðar Þór Valtýsson,Þór Heiðar Ásgeirsson skrifar
Skoðun Listnám er lífsbjörg – opið bréf til ráðherra mennta, félags og heilbrigðismála, til stuðnings Söngskóla Sigurðar Demetz Dagbjört Andrésdóttir skrifar