Um vinnubrögð RÚV og muninn á excel-skjali og skýrslu Helgi Áss Grétarsson skrifar 15. ágúst 2020 09:00 Nú hefur verið upplýst að þáttur Kastljóss frá 27. mars 2012 byggði umfjöllun sína um karfaútflutning Samherja hf. á árunum 2010-2011 á excel-skjali en ekki skýrslu. Hvaða þýðingu hefur það? Við mat á þeirri spurningu verður til þess að líta að þeir sem hafa stundað rannsóknir á sviði íslenskrar fiskveiðistjórnar vita að starfsmenn opinberra stofnana á sviði sjávarútvegs safna saman alls konar upplýsingum um atvinnugreinina í því skyni að auðvelda töku ákvarðana í sínum daglegum störfum. Fyrir fræðimann eða fjölmiðlamann þarf hins vegar að vinna úr slíkum almennum tölulegum upplýsingum til að þær geti haft einhverja merkingu í tilteknu máli eða í ákveðnu samhengi. Skjalið frá Verðlagsstofu skiptaverðs og villandi framsetning Yfirlýsing Verðlagsstofu skiptaverðs hinn 12. ágúst sl. varpar ljósi á eðli þess skjals sem vísað var til í áðurnefndum Kastljóssþætti sem skýrslu en í yfirlýsingunni segir m.a.: „Um var að ræða excelskjal sem unnið var af starfsmanni Verðlagsstofu og innihélt tölulegar upplýsingar sem unnar voru upp úr gagnagrunnum Fiskistofu. (...) Ekki var skrifuð sérstök skýrsla af hálfu Verðlagsstofu af þessu tilefni og ekki lagt efnislegt mat á þær upplýsingar sem þarna voru dregnar saman og sendar úrskurðarnefnd.“ Skjalið sem blaðamaður Kastljóss vísaði til á sínum tíma var engin skýrsla því til þess að að framreiða efnið í viðkomandi Kastljósþætti þurfti hann sjálfur að vinna úr tölunum og komast að niðurstöðu. Vísanir í þetta skjal Verðlagsstofu skiptaverðs í sjálfum Kastljóssþættinum var því ekkert annað en leikur fjölmiðlamannsins að hráum tölum sem hann engan veginn setti í samhengi við markaðsaðstæður, gæði afla og svo framvegis. Framsetningin var því í besta falli villandi þar sem fréttamaðurinn gaf til kynna að hann væri að vísa í úrvinnslu gagna hjá sérfræðingum þegar það var hann í raun og veru sem sá um þá úrvinnslu. Í þessu sambandi er mikilvægt að halda til haga að gerður er greinarmunur á skýrslum og öðrum vinnuskjölum í stjórnsýslunni enda hafa vinnuskjöl ekki að geyma niðurstöður um lyktir máls. Þannig eru slík skjöl undanþegin aðgangi almennings samkvæmt upplýsingalögum. Engu að síður gerði Kastljós heilan þátt sem byggði á „skýrslu Verðlagsstofu skiptaverðs“ og var ítrekað vísað til skjalsins með þessum hætti í þættinum. Það verður að teljast býsna alvarlegt enda til þess fallið að afvegaleiða áhorfendur. Hinn djúpstæði vandi Þá komum við að einum djúpstæðum vanda. Sjávarútvegur skiptir verulegu máli á Íslandi en umræður um hann eru oft fastar í pólitískum skotgröfum. Hlutlæg og málefnaleg umræða um þessa atvinnugrein heyrir því til undantekninga. Það er einkar dapurlegt, svo ekki sé fastar að orði kveðið, að ekki sé til staðar sanngjarnari og málefnalegri umfjöllun um þessa grunnatvinnugrein þjóðarbúsins í langöflugasta og stærsta fjölmiðli landsins, ef fjöldi starfsmanna og tekjur eru lagðar til grundvallar. Umfjöllun um sjávarútveg á Ríkisútvarpinu er hins vegar efni í aðra grein og lengri. Aðalatriðið er að nú er komið á daginn að helsta heimildarskjal Kastljóss, við vinnslu þáttar þar sem settar voru fram alvarlegar ásakanir á hendur nafngreindu útvegsfyrirtæki, var ekki skýrsla heldur excel-skjal sem ekki hafði verið lagt efnislagt mat á innan viðeigandi stjórnsýslustofnunar. Með hliðsjón af öllum málavöxtum hljóta margir að klára sér í hausnum yfir því að um sama leyti og Kastljóssþátturinn var sýndur hóf Seðlabankinn rannsókn á málefnum áðurnefnds sjávarútvegsfyrirtækisins en sú rannsókn endaði í skurði rúmum sex árum síðar. Þá hafði umtalsverðum tíma og skattfé verið varið í þá rannsókn þótt forsendur fyrir slíku hafi vart verið reistar á traustum forsendum. Það er í þessu ljósi sem ég hvet sem flesta að kynna sér Kastljóssþáttinn frá mars 2012 og lesa svo dóm Hæstaréttar frá 8. nóvember 2018 í máli Seðlabanka Íslands gegn Samherja hf. en hann er aðgengilegur á vef réttarins, mál nr. 463/2017. Höfundur er lögfræðingur. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Fjölmiðlar Samherji og Seðlabankinn Sjávarútvegur Helgi Áss Grétarsson Mest lesið Þegar þeir sem segjast þjóna þjóðinni ráðast á hana Ágústa Árnadóttir Skoðun Ekki mínir hagsmunir Berglind Hlín Baldursdóttir Skoðun Dóru Björt svarað! Jón G. Hauksson Skoðun Óásættanleg málsmeðferð Linda Íris Emilsdóttir,Katrín Oddsdóttir Skoðun Þegar samfélagið þagnar Benóný Valur Jakobsson Skoðun Leikskólagjöld í Kópavogi þau hæstu á landinu Örn Arnarson Skoðun Samþjöppunin hefur ekkert að gera með veiðigjöldin Sigurjón Þórðarson Skoðun Orðsins fyllsta merking Eiríkur Kristjánsson Skoðun Ætlar vinstri meirihlutinn að skila auðu? Þórdís Lóa Þórhalldóttir Skoðun Morðæðið á Gaza - Vitfirringin má ekki eyðileggja mennskuna Jón Baldvin Hannesson Skoðun Skoðun Skoðun Ríkið tekur – landsbyggðirnar fá minna Hjálmar Bogi Hafliðason skrifar Skoðun Snjallasta stefnubreyting Samfylkingarinnar Jóhann Frímann Arinbjarnarson skrifar Skoðun Þegar samfélagið þagnar Benóný Valur Jakobsson skrifar Skoðun Stjórnleysi í íslenskri dýravernd Árni Stefán Árnason skrifar Skoðun Olíumjólk Sigurður Ingi Friðleifsson skrifar Skoðun Leikskólagjöld í Kópavogi þau hæstu á landinu Örn Arnarson skrifar Skoðun Pólitískur gúmmítékki Jens Garðar Helgason skrifar Skoðun Þegar bændur bregðast dýrum sínum – Valda þeim þjáningu og skelfilegum dauðdaga Ole Anton Bieltvedt skrifar Skoðun Morðæðið á Gaza - Vitfirringin má ekki eyðileggja mennskuna Jón Baldvin Hannesson skrifar Skoðun Orðsins fyllsta merking Eiríkur Kristjánsson skrifar Skoðun Dóru Björt svarað! Jón G. Hauksson skrifar Skoðun Ísland og hafið: viðbrögð við brotum Ísraels á alþjóðalögum Inga Björk Margrétar Bjarnadóttir,Magnús Magnússon skrifar Skoðun Ekki mínir hagsmunir Berglind Hlín Baldursdóttir skrifar Skoðun Ætlar vinstri meirihlutinn að skila auðu? Þórdís Lóa Þórhalldóttir skrifar Skoðun Óásættanleg málsmeðferð Linda Íris Emilsdóttir,Katrín Oddsdóttir skrifar Skoðun Fjárfestavernd sem gengur of langt? Baldvin Ingi Sigurðsson skrifar Skoðun Æfðu þig í virkum og uppbyggilegum viðbrögðum Ingrid Kuhlman skrifar Skoðun Samþjöppunin hefur ekkert að gera með veiðigjöldin Sigurjón Þórðarson skrifar Skoðun Aðför Vinnueftirlits að hagsmunum slasaðra. Steinar Harðarson skrifar Skoðun Þegar þeir sem segjast þjóna þjóðinni ráðast á hana Ágústa Árnadóttir skrifar Skoðun Karlar, piltar og strákar Jón Pétur Zimsen skrifar Skoðun Eiga ellilífeyrir og örorkubætur að fylgja launavísitölu? Haukur Arnþórsson skrifar Skoðun Ísland verður að vernda hafið og fiskimiðin frá námuvinnslu á hafsbotni Laura Sólveig Lefort Scheefer,Þorgerður María Þorbjarnardóttir,Árni Finnsson,Sæunn Júlía Sigurjónsdóttir,Belén García Ovide,Huld Hafliðadóttir skrifar Skoðun Nennið þið plís blessaða ríkisstjórn! Derek T. Allen skrifar Skoðun Ertu klár? Jakob Smári Magnússon skrifar Skoðun Kengúrur eða Þorskar: Hver forritar framtíð Íslands? Björgmundur Örn Guðmundsson skrifar Skoðun Börnin á Gaza eru ekki í fríi Bjarni Fritzson,Blær Guðmundsdóttir ,Elías Rúni Þorsteinsson,Elísabet Thoroddsen,Gunnar Helgason,Linda Ólafsdóttir,Lóa Hlín Hjálmtýsdóttir,Yrsa Þöll Gylfadóttir skrifar Skoðun Mannréttindi fatlaðs fólks - orð og efndir Unnur Helga Óttarsdóttir,Alma Ýr Ingólfsdóttir skrifar Skoðun Brimrót og veðragnýr í alþjóðamálum Árni Þór Sigurðsson skrifar Skoðun Forstjórinn stígur fram Örn Pálsson skrifar Sjá meira
Nú hefur verið upplýst að þáttur Kastljóss frá 27. mars 2012 byggði umfjöllun sína um karfaútflutning Samherja hf. á árunum 2010-2011 á excel-skjali en ekki skýrslu. Hvaða þýðingu hefur það? Við mat á þeirri spurningu verður til þess að líta að þeir sem hafa stundað rannsóknir á sviði íslenskrar fiskveiðistjórnar vita að starfsmenn opinberra stofnana á sviði sjávarútvegs safna saman alls konar upplýsingum um atvinnugreinina í því skyni að auðvelda töku ákvarðana í sínum daglegum störfum. Fyrir fræðimann eða fjölmiðlamann þarf hins vegar að vinna úr slíkum almennum tölulegum upplýsingum til að þær geti haft einhverja merkingu í tilteknu máli eða í ákveðnu samhengi. Skjalið frá Verðlagsstofu skiptaverðs og villandi framsetning Yfirlýsing Verðlagsstofu skiptaverðs hinn 12. ágúst sl. varpar ljósi á eðli þess skjals sem vísað var til í áðurnefndum Kastljóssþætti sem skýrslu en í yfirlýsingunni segir m.a.: „Um var að ræða excelskjal sem unnið var af starfsmanni Verðlagsstofu og innihélt tölulegar upplýsingar sem unnar voru upp úr gagnagrunnum Fiskistofu. (...) Ekki var skrifuð sérstök skýrsla af hálfu Verðlagsstofu af þessu tilefni og ekki lagt efnislegt mat á þær upplýsingar sem þarna voru dregnar saman og sendar úrskurðarnefnd.“ Skjalið sem blaðamaður Kastljóss vísaði til á sínum tíma var engin skýrsla því til þess að að framreiða efnið í viðkomandi Kastljósþætti þurfti hann sjálfur að vinna úr tölunum og komast að niðurstöðu. Vísanir í þetta skjal Verðlagsstofu skiptaverðs í sjálfum Kastljóssþættinum var því ekkert annað en leikur fjölmiðlamannsins að hráum tölum sem hann engan veginn setti í samhengi við markaðsaðstæður, gæði afla og svo framvegis. Framsetningin var því í besta falli villandi þar sem fréttamaðurinn gaf til kynna að hann væri að vísa í úrvinnslu gagna hjá sérfræðingum þegar það var hann í raun og veru sem sá um þá úrvinnslu. Í þessu sambandi er mikilvægt að halda til haga að gerður er greinarmunur á skýrslum og öðrum vinnuskjölum í stjórnsýslunni enda hafa vinnuskjöl ekki að geyma niðurstöður um lyktir máls. Þannig eru slík skjöl undanþegin aðgangi almennings samkvæmt upplýsingalögum. Engu að síður gerði Kastljós heilan þátt sem byggði á „skýrslu Verðlagsstofu skiptaverðs“ og var ítrekað vísað til skjalsins með þessum hætti í þættinum. Það verður að teljast býsna alvarlegt enda til þess fallið að afvegaleiða áhorfendur. Hinn djúpstæði vandi Þá komum við að einum djúpstæðum vanda. Sjávarútvegur skiptir verulegu máli á Íslandi en umræður um hann eru oft fastar í pólitískum skotgröfum. Hlutlæg og málefnaleg umræða um þessa atvinnugrein heyrir því til undantekninga. Það er einkar dapurlegt, svo ekki sé fastar að orði kveðið, að ekki sé til staðar sanngjarnari og málefnalegri umfjöllun um þessa grunnatvinnugrein þjóðarbúsins í langöflugasta og stærsta fjölmiðli landsins, ef fjöldi starfsmanna og tekjur eru lagðar til grundvallar. Umfjöllun um sjávarútveg á Ríkisútvarpinu er hins vegar efni í aðra grein og lengri. Aðalatriðið er að nú er komið á daginn að helsta heimildarskjal Kastljóss, við vinnslu þáttar þar sem settar voru fram alvarlegar ásakanir á hendur nafngreindu útvegsfyrirtæki, var ekki skýrsla heldur excel-skjal sem ekki hafði verið lagt efnislagt mat á innan viðeigandi stjórnsýslustofnunar. Með hliðsjón af öllum málavöxtum hljóta margir að klára sér í hausnum yfir því að um sama leyti og Kastljóssþátturinn var sýndur hóf Seðlabankinn rannsókn á málefnum áðurnefnds sjávarútvegsfyrirtækisins en sú rannsókn endaði í skurði rúmum sex árum síðar. Þá hafði umtalsverðum tíma og skattfé verið varið í þá rannsókn þótt forsendur fyrir slíku hafi vart verið reistar á traustum forsendum. Það er í þessu ljósi sem ég hvet sem flesta að kynna sér Kastljóssþáttinn frá mars 2012 og lesa svo dóm Hæstaréttar frá 8. nóvember 2018 í máli Seðlabanka Íslands gegn Samherja hf. en hann er aðgengilegur á vef réttarins, mál nr. 463/2017. Höfundur er lögfræðingur.
Skoðun Þegar bændur bregðast dýrum sínum – Valda þeim þjáningu og skelfilegum dauðdaga Ole Anton Bieltvedt skrifar
Skoðun Ísland og hafið: viðbrögð við brotum Ísraels á alþjóðalögum Inga Björk Margrétar Bjarnadóttir,Magnús Magnússon skrifar
Skoðun Ísland verður að vernda hafið og fiskimiðin frá námuvinnslu á hafsbotni Laura Sólveig Lefort Scheefer,Þorgerður María Þorbjarnardóttir,Árni Finnsson,Sæunn Júlía Sigurjónsdóttir,Belén García Ovide,Huld Hafliðadóttir skrifar
Skoðun Börnin á Gaza eru ekki í fríi Bjarni Fritzson,Blær Guðmundsdóttir ,Elías Rúni Þorsteinsson,Elísabet Thoroddsen,Gunnar Helgason,Linda Ólafsdóttir,Lóa Hlín Hjálmtýsdóttir,Yrsa Þöll Gylfadóttir skrifar
Skoðun Mannréttindi fatlaðs fólks - orð og efndir Unnur Helga Óttarsdóttir,Alma Ýr Ingólfsdóttir skrifar