Af hverju er ég að þyngjast? Ég hef engu breytt! Harpa Lind Hilmarsdóttir skrifar 6. september 2024 07:31 Breytingaskeiðið og tíminn í kringum tíðahvörf eru ákveðin tímamót í lífi kvenna. Á þessum tíma fer starfsemi eggjastokkana dvínandi og mikil breyting verður á framleiðslu kvenhormónana Estrogens, Prógesterons og Testósterones í líkamanum. Um er að ræða náttúrulegt ferli sem allar konur ganga í gegnum yfirleitt á aldrinum 40-55 ára. Meðalaldur kvenna að fara í tíðahvörf er 51 árs. Tíðahvörf (menopause) er dagurinn þegar 12 mánuðir eru liðnir frá síðustu blæðingum og breytingaskeiðið (perimenopause) er 5-10 ára tímabil fram að því. Upplifun kvenna af þessu tímabili er afar misjöfn. Ákveðinn hluti kvenna finna lítið sem ekkert fyrir þessum breytingum á meðan aðrar upplifa mikla vanlíðan og vanmátt. Einkennin eru misjöfn eins og þau eru mörg en eitt af einkennunum sem veldur gjarnan hugarangri og streitu er þyngdaraukning, en 60-70% kvenna geta búist við því að þyngjast á breytingarskeiðinu og í kringum tíðahvörf. Þrátt fyrir að sveiflur í þyngd séu almennt hluti af lífinu hjá mörgum þá virðist það vera að sumar konur upplifa sig í frjálsu falli, sama hvað þær gera þegar það kemur að þyngdaraukningu á þessu tímabili. Konur lýsa því gjarnan að það sem virkaði áður virkar ekki lengur. Í raun er breytingaskeiðið ákveðið streituástand fyrir líkamann, það verða breytingar og ójafnvægi sem líkaminn þarf að aðlagast. Þetta ástand getur haft áhrif á fitusöfnun með ýmsum hætti. Almennar ástæður fyrir þyngdaraukningu á breytingaskeiði og í kringum tíðahvörf: Kvenhórmónaframleiðsla dvínar Aldurstengdar breytingar (vöðva- og beinrýrnun) Almennt minni hreyfing án þess að við áttum okkur á því Erfðir Utanaðkomandi þættir eins og sjúkdómar og lyf hafa líka áhrif. Hormónaflöktið og breytingin á kvenhormónabúskapnum hefur áhrif á efnaskiptakerfin okkar með þeim hætti að orkunotkun minnkar, fitusöfnun eykst og matarlyst breytist. Kvenhormónið Estrogen gegnir stóru hlutverki í því að koma jafnvægi á efnaskiptin ásamt því að hafa áhrif á líkamssamsetningu kvenlíkamans. Þegar hormónið Estrogen dvínar Eykst fitusöfnun, sérstaklega í kringum mittið. Verður rýrnun á vöðvamassa og vöðvastyrkur minnkar Hægist á efnaskiptum Verður blóðsykursstjórnun óstöðugri Getur kólesteról hækkað (blóðfitur) Aukast líkur á bólgum Vöðva- og beinmassinn dvínar með aldrinum bæði hjá konum og körlum. Vöðvamassinn gegnir mikilvægu hlutverki þegar kemur að því að halda uppi góðri grunnbrennslu. Þegar vöðvamassinn dvínar eykst fituforðinn á móti, og við brennum á sama tíma færri hitaeiningum í hvíld. Hormónin Estrogen og Testósterone spila mikilvægt hlutverk þegar kemur að því að viðhalda vöðvamassa og vöðvastyrk. Hvernig breytist líkamssamsetning kvenna á þessu tímabili: Almenn aukning á fituforða: sérstaklega á svæðinu í kringum kvið og efri búk. Breyting á því hvernig fituforðinn dreifist:Mittisummál eykst út af aukinni kviðfitu. Það er oft talað um þetta sem innri kviðfitu (visceral fat) sem er fita sem umlykur líffærin. Innri kviðfita ýtir undir líkurnar á hjarta og æðasjúkdómum, sykursýki týpu 2 og efnaskiptavillu/metabolic syndrome. Efnaskiptavilla er hugtak sem er notað til að lýsa því ástandi þegar einstaklingur er greindur með þrjá áhættuþætti, en meðal þeirra má nefna offitu, mikla kviðfitu, háan blóðprýsting, hátt kólesteról og háan blóðsykur Rýrnun á fitufríum vef:Með aldrinum verður rýrnun á vöðvum, beinum og líffæravef. Breyting á samsetningu fituvefjar: Það verður röskun á starfsemi fitufrumna sem leiðir af sér aukna bólguvirkni í fituvefjum. Þessar breytingar auka líkurnar á hjarta og æðasjúkdómum og efnaskiptavillu/metabolic syndrome Þyngdarstjórnun á breytingaskeiði og í kringum tíðahvörf er margslungið viðfangsefni sem krefst þess að stuðst sé við heildræna, einstaklingsmiðaða nálgun þar sem horft er á þætti eins og næringu, hreyfingu, svefn, andlega líðan og hormónauppbótarmeðferð þegar við á. Truflandi einkenni breytingaskeiðsins eins og til dæmis svefnvandi, orkuleysi, kvíði, depurð, áhugaleysi og vöðva- og liðverkir geta haft mikil áhrif á hvort konur nái að sinna heilbrigðum lífsstíl eins og hreyfingu og heilsusamlegri næringu. Hormónauppbótarmeðferð getur hálpað konum mikið með truflandi einkenni breytingaskeiðsins. Þegar konur upplifa betri líðan eru þær betur í stakk búnar að sinna heildræna púslinu sínu og þá aukast líkurnar á því að þær nái að halda þyngdaraukningunni í skefjum og minnka þá í leiðinni líkur á langvinnum sjúkdómum. Það að konur upplifi þyngdaraukningu eða breytingu á því hvernig fituforðinn safnast fyrir á líkamanum getur ekki einungis haft áhrif á líkamlega heilsu heldur geta áhrifin verið mikil á líkamsímynd og sjálfstraust sem síðan hefur neikvæð áhrif á daglegt líf og andlega líðan. Um er að ræða nýjan raunveruleika í líkama kvenna á þessum tíma í lífinu sem gerir það að verkum að það sem virkaði áður virkar ekki lengur. Þess vegna er mikilvægt að stalda við og gera breytingar. Það eru til leiðir sem virka. Höfundur er hjúkrunarfræðingur hjá Gynamedica, heilsumarkþjálfi, nemandi í Lifestyle Medicine og meistaranemi í heilbrigðisvísindum. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Heilbrigðismál Kvenheilsa Mest lesið Þeir vökulu og tungumálið sem stjórntæki Jóhanna Jakobsdóttir Skoðun Við erum 40 árum á eftir Einar Sverrisson Skoðun Þegar þeir sem segjast þjóna þjóðinni ráðast á hana Ágústa Árnadóttir Skoðun Þá verður gott að búa á Íslandi Bjarni Karlsson,Jóna Hrönn Bolladóttir Skoðun Skipulögð glæpastarfsemi er ógn við samfélagið Þorbjörg Sigríður Gunnlaugsdóttir Skoðun Faglegt mat eða lukka? IV. Faglegt mat og ósvaraðar spurningar Bogi Ragnarsson Skoðun Þingmaður til sölu – bátur fylgir með Sigríður Svanborgardóttir Skoðun Mamma er gulur góð einkunn? Díana Dögg Víglundsdóttir Skoðun „Elska skaltu náunga þinn“ – gegn rasisma, hatri og sögufölsunum öfga hægrisins Guðrún Ósk Þórudóttir Skoðun Þétting á 27. brautinni Friðjón R. Friðjónsson Skoðun Skoðun Skoðun Faglegt mat eða lukka? IV. Faglegt mat og ósvaraðar spurningar Bogi Ragnarsson skrifar Skoðun Skipulögð glæpastarfsemi er ógn við samfélagið Þorbjörg Sigríður Gunnlaugsdóttir skrifar Skoðun Við erum 40 árum á eftir Einar Sverrisson skrifar Skoðun Þétting á 27. brautinni Friðjón R. Friðjónsson skrifar Skoðun Þá verður gott að búa á Íslandi Bjarni Karlsson,Jóna Hrönn Bolladóttir skrifar Skoðun Faglegt mat eða lukka? III: Tækifæri fyrir löggjafann Bogi Ragnarsson skrifar Skoðun Þingmaður til sölu – bátur fylgir með Sigríður Svanborgardóttir skrifar Skoðun Þeir vökulu og tungumálið sem stjórntæki Jóhanna Jakobsdóttir skrifar Skoðun Umburðarlyndi og kærleikur Snorri Ásmundsson skrifar Skoðun Kolbrún og Kafka Pétur Orri Pétursson skrifar Skoðun Brottvísanir sem öllum var sama um Finnur Thorlacius Eiríksson skrifar Skoðun Mamma er gulur góð einkunn? Díana Dögg Víglundsdóttir skrifar Skoðun Gervigreind í vinnunni: Frá hamri til heilabús Björgmundur Guðmundsson skrifar Skoðun Fagmennska, fræðileg þekking, samráð, samvinna, þarfir og vilji barna og ungmenna eru grundvallaratriði Árni Guðmundsson skrifar Skoðun Engu slaufað Eydís Ásbjörnsdóttir skrifar Skoðun Faglegt mat eða lukka? II. Viðurkenning og höfnun Bogi Ragnarsson skrifar Skoðun Krabbameinsfélagið í stafni í aðdraganda storms Halla Þorvaldsdóttir skrifar Skoðun Lénsherratímabilið er hafið Einar G Harðarson skrifar Skoðun Þéttur eða þríklofinn Sjálfstæðisflokkur Sara Björg Sigurðardóttir skrifar Skoðun Bras og brall við gerð Brákarborgar Helgi Áss Grétarsson skrifar Skoðun Getur uppbyggilegur fréttaflutningur aukið velsæld í íslensku samfélagi? Ása Fríða Kjartansdóttir, Dóra Guðrún Guðmundsdóttir skrifar Skoðun „Elska skaltu náunga þinn“ – gegn rasisma, hatri og sögufölsunum öfga hægrisins Guðrún Ósk Þórudóttir skrifar Skoðun Ósk um sérbýli, garð og rólegt umhverfi dregur fólk frá höfuðborgarsvæðinu Margrét Þóra Sæmundsdóttir skrifar Skoðun Auðlindarentan heim í hérað Arna Lára Jónsdóttir skrifar Skoðun Héraðsvötn og Kjalölduveitu í nýtingarflokk Jens Garðar Helgason,Ólafur Adolfsson skrifar Skoðun Eru borgir barnvænar? Þétting byggðar og staða barna í skipulagi Lára Ingimundardóttir skrifar Skoðun Hvað kosta mannréttindi? Anna Lára Steindal skrifar Skoðun Faglegt mat eða lukka? I: Frá kennslustofu til stafbókar Bogi Ragnarsson skrifar Skoðun Hvers vegna ekki bókun 35? Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun 1 stk. ísl. ríkisborgararéttur - kr. 1,600 Róbert Björnsson skrifar Sjá meira
Breytingaskeiðið og tíminn í kringum tíðahvörf eru ákveðin tímamót í lífi kvenna. Á þessum tíma fer starfsemi eggjastokkana dvínandi og mikil breyting verður á framleiðslu kvenhormónana Estrogens, Prógesterons og Testósterones í líkamanum. Um er að ræða náttúrulegt ferli sem allar konur ganga í gegnum yfirleitt á aldrinum 40-55 ára. Meðalaldur kvenna að fara í tíðahvörf er 51 árs. Tíðahvörf (menopause) er dagurinn þegar 12 mánuðir eru liðnir frá síðustu blæðingum og breytingaskeiðið (perimenopause) er 5-10 ára tímabil fram að því. Upplifun kvenna af þessu tímabili er afar misjöfn. Ákveðinn hluti kvenna finna lítið sem ekkert fyrir þessum breytingum á meðan aðrar upplifa mikla vanlíðan og vanmátt. Einkennin eru misjöfn eins og þau eru mörg en eitt af einkennunum sem veldur gjarnan hugarangri og streitu er þyngdaraukning, en 60-70% kvenna geta búist við því að þyngjast á breytingarskeiðinu og í kringum tíðahvörf. Þrátt fyrir að sveiflur í þyngd séu almennt hluti af lífinu hjá mörgum þá virðist það vera að sumar konur upplifa sig í frjálsu falli, sama hvað þær gera þegar það kemur að þyngdaraukningu á þessu tímabili. Konur lýsa því gjarnan að það sem virkaði áður virkar ekki lengur. Í raun er breytingaskeiðið ákveðið streituástand fyrir líkamann, það verða breytingar og ójafnvægi sem líkaminn þarf að aðlagast. Þetta ástand getur haft áhrif á fitusöfnun með ýmsum hætti. Almennar ástæður fyrir þyngdaraukningu á breytingaskeiði og í kringum tíðahvörf: Kvenhórmónaframleiðsla dvínar Aldurstengdar breytingar (vöðva- og beinrýrnun) Almennt minni hreyfing án þess að við áttum okkur á því Erfðir Utanaðkomandi þættir eins og sjúkdómar og lyf hafa líka áhrif. Hormónaflöktið og breytingin á kvenhormónabúskapnum hefur áhrif á efnaskiptakerfin okkar með þeim hætti að orkunotkun minnkar, fitusöfnun eykst og matarlyst breytist. Kvenhormónið Estrogen gegnir stóru hlutverki í því að koma jafnvægi á efnaskiptin ásamt því að hafa áhrif á líkamssamsetningu kvenlíkamans. Þegar hormónið Estrogen dvínar Eykst fitusöfnun, sérstaklega í kringum mittið. Verður rýrnun á vöðvamassa og vöðvastyrkur minnkar Hægist á efnaskiptum Verður blóðsykursstjórnun óstöðugri Getur kólesteról hækkað (blóðfitur) Aukast líkur á bólgum Vöðva- og beinmassinn dvínar með aldrinum bæði hjá konum og körlum. Vöðvamassinn gegnir mikilvægu hlutverki þegar kemur að því að halda uppi góðri grunnbrennslu. Þegar vöðvamassinn dvínar eykst fituforðinn á móti, og við brennum á sama tíma færri hitaeiningum í hvíld. Hormónin Estrogen og Testósterone spila mikilvægt hlutverk þegar kemur að því að viðhalda vöðvamassa og vöðvastyrk. Hvernig breytist líkamssamsetning kvenna á þessu tímabili: Almenn aukning á fituforða: sérstaklega á svæðinu í kringum kvið og efri búk. Breyting á því hvernig fituforðinn dreifist:Mittisummál eykst út af aukinni kviðfitu. Það er oft talað um þetta sem innri kviðfitu (visceral fat) sem er fita sem umlykur líffærin. Innri kviðfita ýtir undir líkurnar á hjarta og æðasjúkdómum, sykursýki týpu 2 og efnaskiptavillu/metabolic syndrome. Efnaskiptavilla er hugtak sem er notað til að lýsa því ástandi þegar einstaklingur er greindur með þrjá áhættuþætti, en meðal þeirra má nefna offitu, mikla kviðfitu, háan blóðprýsting, hátt kólesteról og háan blóðsykur Rýrnun á fitufríum vef:Með aldrinum verður rýrnun á vöðvum, beinum og líffæravef. Breyting á samsetningu fituvefjar: Það verður röskun á starfsemi fitufrumna sem leiðir af sér aukna bólguvirkni í fituvefjum. Þessar breytingar auka líkurnar á hjarta og æðasjúkdómum og efnaskiptavillu/metabolic syndrome Þyngdarstjórnun á breytingaskeiði og í kringum tíðahvörf er margslungið viðfangsefni sem krefst þess að stuðst sé við heildræna, einstaklingsmiðaða nálgun þar sem horft er á þætti eins og næringu, hreyfingu, svefn, andlega líðan og hormónauppbótarmeðferð þegar við á. Truflandi einkenni breytingaskeiðsins eins og til dæmis svefnvandi, orkuleysi, kvíði, depurð, áhugaleysi og vöðva- og liðverkir geta haft mikil áhrif á hvort konur nái að sinna heilbrigðum lífsstíl eins og hreyfingu og heilsusamlegri næringu. Hormónauppbótarmeðferð getur hálpað konum mikið með truflandi einkenni breytingaskeiðsins. Þegar konur upplifa betri líðan eru þær betur í stakk búnar að sinna heildræna púslinu sínu og þá aukast líkurnar á því að þær nái að halda þyngdaraukningunni í skefjum og minnka þá í leiðinni líkur á langvinnum sjúkdómum. Það að konur upplifi þyngdaraukningu eða breytingu á því hvernig fituforðinn safnast fyrir á líkamanum getur ekki einungis haft áhrif á líkamlega heilsu heldur geta áhrifin verið mikil á líkamsímynd og sjálfstraust sem síðan hefur neikvæð áhrif á daglegt líf og andlega líðan. Um er að ræða nýjan raunveruleika í líkama kvenna á þessum tíma í lífinu sem gerir það að verkum að það sem virkaði áður virkar ekki lengur. Þess vegna er mikilvægt að stalda við og gera breytingar. Það eru til leiðir sem virka. Höfundur er hjúkrunarfræðingur hjá Gynamedica, heilsumarkþjálfi, nemandi í Lifestyle Medicine og meistaranemi í heilbrigðisvísindum.
„Elska skaltu náunga þinn“ – gegn rasisma, hatri og sögufölsunum öfga hægrisins Guðrún Ósk Þórudóttir Skoðun
Skoðun Fagmennska, fræðileg þekking, samráð, samvinna, þarfir og vilji barna og ungmenna eru grundvallaratriði Árni Guðmundsson skrifar
Skoðun Getur uppbyggilegur fréttaflutningur aukið velsæld í íslensku samfélagi? Ása Fríða Kjartansdóttir, Dóra Guðrún Guðmundsdóttir skrifar
Skoðun „Elska skaltu náunga þinn“ – gegn rasisma, hatri og sögufölsunum öfga hægrisins Guðrún Ósk Þórudóttir skrifar
Skoðun Ósk um sérbýli, garð og rólegt umhverfi dregur fólk frá höfuðborgarsvæðinu Margrét Þóra Sæmundsdóttir skrifar
Skoðun Eru borgir barnvænar? Þétting byggðar og staða barna í skipulagi Lára Ingimundardóttir skrifar
„Elska skaltu náunga þinn“ – gegn rasisma, hatri og sögufölsunum öfga hægrisins Guðrún Ósk Þórudóttir Skoðun