Arðgreiðslur í sjávarútvegi eru eðlilegar og nauðsynlegar Birta Karen Tryggvadóttir skrifar 8. júlí 2024 09:01 Það er engum vafa undirorpið að sjávarútvegur hefur verið einn mikilvægasti atvinnuvegur þjóðarinnar og lagt grunn að þeim lífskjörum sem við búum við í dag. Á árum áður átti íslenskt hagkerfi allt undir sjávarútvegi enda var atvinnulífið mun fábrotnara á þeim tíma og stóð sjávarútvegur nánast einn að gjaldeyrisöflun þjóðarbúsins. Nú er öldin önnur; fleiri útflutningsgreinar hafa bæst við sem renna styrkari stoðum undir gjaldeyrisöflun þjóðarinnar. Sú þróun er afar jákvæð, enda felur það í sér áhættudreifingu sem er mikilvægt fyrir lítið opið hagkerfi líkt og hið íslenska. Þrátt fyrir að vægi sjávarútvegs hafi minnkað gegnir hann áfram lykilhlutverki í gjaldeyrisöflun þjóðarbúsins og á ríkan þátt í þeirri efnahagslegu hagsæld sem þjóðin býr við. Að sjá ekki skóginn fyrir trjánum Mikið fer fyrir umræðu um sjávarútveg hér á landi. Það er ekki óeðlilegt enda byggir greinin starfsemi sína á nýtingu auðlinda, sem er í eðli sínu pólitískt viðfangsefni. Í þessari umræðu beinist kastljósið stundum að arðgreiðslum og heildarfjárhæð þeirra er þá jafnan fordæmd. Fjárhæðir einar og sér segja þó aðeins takmarkaða sögu ef þær eru ekki settar í samhengi. Staðreyndin er sú að þegar arðgreiðslur í sjávarútvegi eru skoðaðar betur kemur í ljós að þær eru almennt lægri en gengur og gerist í viðskiptahagkerfinu. Samkvæmt gögnum frá Hagstofunni voru arðgreiðslur sem hlutfall af hagnaði á árunum 2013 til 2022 að jafnaði 34% í sjávarútvegi, samanborið við 41% í viðskiptahagkerfinu í heild, að undanskildum sjávarútvegi. Í umræðunni gætir oft og tíðum tortryggni í garð sjávarútvegsfyrirtækja þegar arður er greiddur til hluthafa; að útgreiðsla arðs leiði til þess að minna skili sér til samfélagsins en ella. Það er fjarri sanni. Arðgreiðslur eru tól fyrirtækja til að losa út fjármuni sem nýtast ekki lengur í rekstri. Þannig geta fjármunirnir nýst við fjármögnun á öðrum verkefnum sem leiðir síðan vonandi af sér aukna verðmætasköpun með tilheyrandi aukningu á skatttekjum hins opinbera. Þá eru arðgreiðslur einnig forsenda þess að fjármagnseigendur sjái hag sinn í því að leggja fyrirtækjunum til fjármuni. Fyrirtæki eru þannig í stöðugri samkeppni við aðra fjárfestingakosti. Fjárfestingar í fyrirtækjum eru áhættusamari en til að mynda í skuldabréfum eða að leggja fé inn á bankabók. Með aukinni áhættu má jafnan vænta hærri ávöxtunarkröfu fjárfesta, þótt það sé ekki alltaf raunin. Ekki má heldur gleyma því að arðgreiðslur teljast skattskyldar fjármagnstekjur og ríkissjóður nýtur því ríflegrar hlutdeildar í greiddum arði til hluthafa. Það er stundum látið eins og það sé ekkert sérlega flókið að reka fyrirtæki í sjávarútvegi; að menn sæki gull í greipar Ægis án mikillar áhættu eða fyrirhafnar. Það er auðvitað ekki rétt. Rekstur í sjávarútvegi er verulega áhættusamur þar sem duttlungar náttúrunnar, eins og sveiflur í stærð fiskistofna, fela í sér mikinn ófyrirsjáanleika. Þá þurfa fyrirtæki í sjávarútvegi að búa þannig um hnútanna að efnahagsreikningur þeirra sé sterkur og að svigrúm sé til að mæta óvæntum áföllum. Þá krefst rekstur í sjávarútvegi verulegra fjárfestinga í nýjum skipum, búnaði um borð og hátæknivinnslum, en slíkar fjárfestingar hlaupa á milljörðum króna ár hvert. Þessar fjárfestingar eru nauðsynlegar til þess að standast alþjóðlega samkeppni, stuðla að áframhaldandi framleiðnivexti og verðmætasköpun í sjávarútvegi, í þágu áframhaldandi lífskjarasóknar. Augun á boltanum Með fyrirhyggju og elju hefur tekist með ágætum að reka arðbæran og sjálfbæran sjávarútveg hér á landi enda væri annað óráð miðað við efnahagslegt mikilvægi greinarinnar. Fyrirtækin hafa verið skynsöm í rekstri sínum og nýtt góðan afrakstur fyrri ára til fjárfestinga þannig að þau verðmæti sem við fáum úr auðlindinni verði meiri í dag en í gær. Aftur á móti er nauðsynlegt að fyrirtæki í sjávarútvegi séu samkeppnishæf um fjármagn. Ef arðsemi annarra fyrirtækja er ávallt hærri þá mun fjármagnið að öllum líkindum leita annað. Það er hagsmunamál allra að íslenskur sjávarútvegur sé vel rekinn og arðbær. Arðbær sjávarútvegur stendur undir verðmætum störfum og skilar milljörðum í sameiginlega sjóði í gegnum þau opinberu gjöld sem eigendum, fyrirtækjum og starfsmönnum er gert að greiða. Þá eru ótalin þau fjölmörgu fyrirtæki sem byggja starfsemi sína, að hluta eða að öllu leyti, á tilvist sjávarútvegs. Þau miklu margföldunaráhrif í efnahagslífinu má ekki vanmeta. Stjórnvöld mega aldrei missa sjónar af mikilvægu hlutverki sínu; að búa þannig um hnútanna að rekstrarumhverfi fyrirtækja í sjávarútvegi sé stöðugt þannig að hægt verði að tryggja arðsemi greinarinnar til langs tíma, til hagsbóta fyrir samfélagið og komandi kynslóðir. Það má aldrei missa augun af boltanum. Höfundur er hagfræðingur hjá SFS. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Sjávarútvegur Mest lesið Sá tapar sem fyrstur nefnir nasistana: gengisfelling orðsins „rasisti“ Birgir Finnsson Skoðun Þegar þeir sem segjast þjóna þjóðinni ráðast á hana Ágústa Árnadóttir Skoðun Tómstunda- og félagsfræðinemar harma ákvörðun Akureyrarbæjar Hópur nemenda í tómstunda- og félagsmálafræði við HÍ Skoðun Nefhjól á Austurvelli – Skiptir öryggi fólks á fjölmennasta svæði landsins ekki máli? Daði Rafnsson,Kristján Vigfússon,Margrét Manda Jónsdóttir,Martin Swift Skoðun Miðjumoð í húsnæðismálum og áróður Viðskiptaráðs Jón Ferdínand Estherarson,Unnur Rán Reynisdóttir,Arnar Páll Gunnlaugsson Skoðun Raunir ríka fólksins og bænir þess Jónas Yngvi Ásgrímsson Skoðun Þjóð sem lætur kyrrt liggja? Magnús Árni Skjöld Magnússon Skoðun Talið við okkur áður en þið talið um okkur Ian McDonald Skoðun Óður til Sigga sjéní Ingvi Þór Georgsson Skoðun Umbætur í innkaupum hins opinbera á upplýsingatækni Lilja Björk Guðmundsdóttir Skoðun Skoðun Skoðun Við erum réttindalaus Sigurlín Margrét Sigurðardóttir skrifar Skoðun Raunir ríka fólksins og bænir þess Jónas Yngvi Ásgrímsson skrifar Skoðun Myglaða nestisboxið og gleymda sítrónan María Rut Kristinsdóttir skrifar Skoðun Talið við okkur áður en þið talið um okkur Ian McDonald skrifar Skoðun Björgunarleiðangur fyrir Heimsmarkmiðin Antonio Guterres skrifar Skoðun Átti ekki að klára dæmið í geðheilbrigðismálum? Ingveldur Anna Sigurðardóttir skrifar Skoðun Tómstunda- og félagsfræðinemar harma ákvörðun Akureyrarbæjar Hópur nemenda í tómstunda- og félagsmálafræði við HÍ skrifar Skoðun Nefhjól á Austurvelli – Skiptir öryggi fólks á fjölmennasta svæði landsins ekki máli? Daði Rafnsson,Kristján Vigfússon,Margrét Manda Jónsdóttir,Martin Swift skrifar Skoðun Óður til Sigga sjéní Ingvi Þór Georgsson skrifar Skoðun Álframleiðsla á Íslandi er ekki bara mikilvæg fyrir Ísland Guðríður Eldey Arnardóttir skrifar Skoðun Miðjumoð í húsnæðismálum og áróður Viðskiptaráðs Jón Ferdínand Estherarson,Unnur Rán Reynisdóttir,Arnar Páll Gunnlaugsson skrifar Skoðun Örvæntingafullir endó-sjúklingar Diljá Mist Einarsdóttir skrifar Skoðun Þjóð sem lætur kyrrt liggja? Magnús Árni Skjöld Magnússon skrifar Skoðun Umbætur í innkaupum hins opinbera á upplýsingatækni Lilja Björk Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Losar Alþingi um leyfisveitinga-flækjuna? Katrín Helga Hallgrímsdóttir skrifar Skoðun Dómsdagur nálgast! Hólmgeir Baldursson skrifar Skoðun Er slysahætta í kringum sorpílátið heima hjá þér? Anna Jóna Kjartansdóttir,Pétur Gísli Jónsson skrifar Skoðun Ég og Parkinson – leitin að greiningu og leiðin til betra lífs Guðrún Einarsdóttir skrifar Skoðun Hvers vegna borga foreldrar í Kópavogi mest? Eydís Inga Valsdóttir skrifar Skoðun Sá tapar sem fyrstur nefnir nasistana: gengisfelling orðsins „rasisti“ Birgir Finnsson skrifar Skoðun Aðgengi er lykill að sjálfstæði, þátttöku og virkni Þuríður Harpa Sigurðardóttir skrifar Skoðun Hagsmunir heildarinnar - Fjórði kafli: Joshua Fought The Battle of Jericho Hannes Örn Blandon skrifar Skoðun Þetta unga fólk getur bara haldið kjafti Jón Pétur Zimsen skrifar Skoðun Kveðjum sjálfhverfa og fyrirsjáanlega manninn Halldóra Mogensen skrifar Skoðun Hefur ekki náð sér á strik síðan Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Betri vegir, fleiri lögreglumenn og hægt að komast í meðferð á sumrin Þórður Snær Júlíusson skrifar Skoðun Austurland skilar verðmætum – innviðirnir þurfa að fylgja Kristinn Karl Brynjarsson skrifar Skoðun Faglegt mat eða lukka? IV. Faglegt mat og ósvaraðar spurningar Bogi Ragnarsson skrifar Skoðun Skipulögð glæpastarfsemi er ógn við samfélagið Þorbjörg Sigríður Gunnlaugsdóttir skrifar Skoðun Við erum 40 árum á eftir Einar Sverrisson skrifar Sjá meira
Það er engum vafa undirorpið að sjávarútvegur hefur verið einn mikilvægasti atvinnuvegur þjóðarinnar og lagt grunn að þeim lífskjörum sem við búum við í dag. Á árum áður átti íslenskt hagkerfi allt undir sjávarútvegi enda var atvinnulífið mun fábrotnara á þeim tíma og stóð sjávarútvegur nánast einn að gjaldeyrisöflun þjóðarbúsins. Nú er öldin önnur; fleiri útflutningsgreinar hafa bæst við sem renna styrkari stoðum undir gjaldeyrisöflun þjóðarinnar. Sú þróun er afar jákvæð, enda felur það í sér áhættudreifingu sem er mikilvægt fyrir lítið opið hagkerfi líkt og hið íslenska. Þrátt fyrir að vægi sjávarútvegs hafi minnkað gegnir hann áfram lykilhlutverki í gjaldeyrisöflun þjóðarbúsins og á ríkan þátt í þeirri efnahagslegu hagsæld sem þjóðin býr við. Að sjá ekki skóginn fyrir trjánum Mikið fer fyrir umræðu um sjávarútveg hér á landi. Það er ekki óeðlilegt enda byggir greinin starfsemi sína á nýtingu auðlinda, sem er í eðli sínu pólitískt viðfangsefni. Í þessari umræðu beinist kastljósið stundum að arðgreiðslum og heildarfjárhæð þeirra er þá jafnan fordæmd. Fjárhæðir einar og sér segja þó aðeins takmarkaða sögu ef þær eru ekki settar í samhengi. Staðreyndin er sú að þegar arðgreiðslur í sjávarútvegi eru skoðaðar betur kemur í ljós að þær eru almennt lægri en gengur og gerist í viðskiptahagkerfinu. Samkvæmt gögnum frá Hagstofunni voru arðgreiðslur sem hlutfall af hagnaði á árunum 2013 til 2022 að jafnaði 34% í sjávarútvegi, samanborið við 41% í viðskiptahagkerfinu í heild, að undanskildum sjávarútvegi. Í umræðunni gætir oft og tíðum tortryggni í garð sjávarútvegsfyrirtækja þegar arður er greiddur til hluthafa; að útgreiðsla arðs leiði til þess að minna skili sér til samfélagsins en ella. Það er fjarri sanni. Arðgreiðslur eru tól fyrirtækja til að losa út fjármuni sem nýtast ekki lengur í rekstri. Þannig geta fjármunirnir nýst við fjármögnun á öðrum verkefnum sem leiðir síðan vonandi af sér aukna verðmætasköpun með tilheyrandi aukningu á skatttekjum hins opinbera. Þá eru arðgreiðslur einnig forsenda þess að fjármagnseigendur sjái hag sinn í því að leggja fyrirtækjunum til fjármuni. Fyrirtæki eru þannig í stöðugri samkeppni við aðra fjárfestingakosti. Fjárfestingar í fyrirtækjum eru áhættusamari en til að mynda í skuldabréfum eða að leggja fé inn á bankabók. Með aukinni áhættu má jafnan vænta hærri ávöxtunarkröfu fjárfesta, þótt það sé ekki alltaf raunin. Ekki má heldur gleyma því að arðgreiðslur teljast skattskyldar fjármagnstekjur og ríkissjóður nýtur því ríflegrar hlutdeildar í greiddum arði til hluthafa. Það er stundum látið eins og það sé ekkert sérlega flókið að reka fyrirtæki í sjávarútvegi; að menn sæki gull í greipar Ægis án mikillar áhættu eða fyrirhafnar. Það er auðvitað ekki rétt. Rekstur í sjávarútvegi er verulega áhættusamur þar sem duttlungar náttúrunnar, eins og sveiflur í stærð fiskistofna, fela í sér mikinn ófyrirsjáanleika. Þá þurfa fyrirtæki í sjávarútvegi að búa þannig um hnútanna að efnahagsreikningur þeirra sé sterkur og að svigrúm sé til að mæta óvæntum áföllum. Þá krefst rekstur í sjávarútvegi verulegra fjárfestinga í nýjum skipum, búnaði um borð og hátæknivinnslum, en slíkar fjárfestingar hlaupa á milljörðum króna ár hvert. Þessar fjárfestingar eru nauðsynlegar til þess að standast alþjóðlega samkeppni, stuðla að áframhaldandi framleiðnivexti og verðmætasköpun í sjávarútvegi, í þágu áframhaldandi lífskjarasóknar. Augun á boltanum Með fyrirhyggju og elju hefur tekist með ágætum að reka arðbæran og sjálfbæran sjávarútveg hér á landi enda væri annað óráð miðað við efnahagslegt mikilvægi greinarinnar. Fyrirtækin hafa verið skynsöm í rekstri sínum og nýtt góðan afrakstur fyrri ára til fjárfestinga þannig að þau verðmæti sem við fáum úr auðlindinni verði meiri í dag en í gær. Aftur á móti er nauðsynlegt að fyrirtæki í sjávarútvegi séu samkeppnishæf um fjármagn. Ef arðsemi annarra fyrirtækja er ávallt hærri þá mun fjármagnið að öllum líkindum leita annað. Það er hagsmunamál allra að íslenskur sjávarútvegur sé vel rekinn og arðbær. Arðbær sjávarútvegur stendur undir verðmætum störfum og skilar milljörðum í sameiginlega sjóði í gegnum þau opinberu gjöld sem eigendum, fyrirtækjum og starfsmönnum er gert að greiða. Þá eru ótalin þau fjölmörgu fyrirtæki sem byggja starfsemi sína, að hluta eða að öllu leyti, á tilvist sjávarútvegs. Þau miklu margföldunaráhrif í efnahagslífinu má ekki vanmeta. Stjórnvöld mega aldrei missa sjónar af mikilvægu hlutverki sínu; að búa þannig um hnútanna að rekstrarumhverfi fyrirtækja í sjávarútvegi sé stöðugt þannig að hægt verði að tryggja arðsemi greinarinnar til langs tíma, til hagsbóta fyrir samfélagið og komandi kynslóðir. Það má aldrei missa augun af boltanum. Höfundur er hagfræðingur hjá SFS.
Tómstunda- og félagsfræðinemar harma ákvörðun Akureyrarbæjar Hópur nemenda í tómstunda- og félagsmálafræði við HÍ Skoðun
Nefhjól á Austurvelli – Skiptir öryggi fólks á fjölmennasta svæði landsins ekki máli? Daði Rafnsson,Kristján Vigfússon,Margrét Manda Jónsdóttir,Martin Swift Skoðun
Miðjumoð í húsnæðismálum og áróður Viðskiptaráðs Jón Ferdínand Estherarson,Unnur Rán Reynisdóttir,Arnar Páll Gunnlaugsson Skoðun
Skoðun Tómstunda- og félagsfræðinemar harma ákvörðun Akureyrarbæjar Hópur nemenda í tómstunda- og félagsmálafræði við HÍ skrifar
Skoðun Nefhjól á Austurvelli – Skiptir öryggi fólks á fjölmennasta svæði landsins ekki máli? Daði Rafnsson,Kristján Vigfússon,Margrét Manda Jónsdóttir,Martin Swift skrifar
Skoðun Álframleiðsla á Íslandi er ekki bara mikilvæg fyrir Ísland Guðríður Eldey Arnardóttir skrifar
Skoðun Miðjumoð í húsnæðismálum og áróður Viðskiptaráðs Jón Ferdínand Estherarson,Unnur Rán Reynisdóttir,Arnar Páll Gunnlaugsson skrifar
Skoðun Er slysahætta í kringum sorpílátið heima hjá þér? Anna Jóna Kjartansdóttir,Pétur Gísli Jónsson skrifar
Skoðun Sá tapar sem fyrstur nefnir nasistana: gengisfelling orðsins „rasisti“ Birgir Finnsson skrifar
Skoðun Hagsmunir heildarinnar - Fjórði kafli: Joshua Fought The Battle of Jericho Hannes Örn Blandon skrifar
Skoðun Betri vegir, fleiri lögreglumenn og hægt að komast í meðferð á sumrin Þórður Snær Júlíusson skrifar
Skoðun Austurland skilar verðmætum – innviðirnir þurfa að fylgja Kristinn Karl Brynjarsson skrifar
Tómstunda- og félagsfræðinemar harma ákvörðun Akureyrarbæjar Hópur nemenda í tómstunda- og félagsmálafræði við HÍ Skoðun
Nefhjól á Austurvelli – Skiptir öryggi fólks á fjölmennasta svæði landsins ekki máli? Daði Rafnsson,Kristján Vigfússon,Margrét Manda Jónsdóttir,Martin Swift Skoðun
Miðjumoð í húsnæðismálum og áróður Viðskiptaráðs Jón Ferdínand Estherarson,Unnur Rán Reynisdóttir,Arnar Páll Gunnlaugsson Skoðun