Misrétti og menntun Hanna Björg Vilhjálmsdóttir skrifar 3. maí 2022 17:01 Um útbreitt misrétti í samfélaginu okkar þarf ekki að tíunda. Afhjúparnir á kvenfyrirlitningu, rasimsa, fordómum gegn hinseginleika og fötlun eru daglegt brauð og duldari mismunun á grundvelli stéttar, aldurs, trúarbragða algeng og þar með eru þeir þættir sem mismuna fólki ekki upptaldir. Í gegnum alla tíðina hefur misréttið viðgengist, ekki án andmæla og baráttu heldur vegna kraftmikillar íhaldsemi, valdastöðu og tilkalli til valds ákveðins einsleits hóps og forréttindablindu. Öll þekkjum við þau mál um kynferðisáreiti og -ofbeldi sem hafa komið upp á yfirborðið undanfarið og loks fengið hlustun. Í ofanálag hefur umræðan um kerfisbundinn rasisma, sem auðvitað hefur verið til staðar í gegnum tíðina, blossað upp. Afleiðingarnar eru að óþol fólks fyrir hverskonar misrétti hefur magnast og niðurstaðan er sú að við sjáum hvernig fordómafull hatursorðræða, ofbeldishegðun og áreiti hefur viðgengist. Við sjáum líka bakslag í árangrinum sem hefur þó náðst sbr. nýjustu tíðindi frá Hæstarétti Bandaríkjanna. Í nokkuð mörg ár hef ég skrifað og skrafað um mikilvægi kynja- og jafnréttisfræðslu í skólakerfinu. Upphaflega var tvennt sem knúði mig áfram. Annars vegar þekkti ég íslenskan lagabókstaf sem kveður á um að nemendur á öllum skólastigum skuli fá jafnréttisfræðslu. Lögin voru sett 1976 en því fer fjarri að lögin hafi verið virt. Hitt sem rak mig áfram, var vissan um að fræðsla virkaði eins og flest stjórnmálafólk, sem í gegnum tíðina, hefur tjáð sig um misréttið í samfélaginu, það þarf að breyta viðhorfum. Hvernig er viðhorfum viðhaldið? Vissulega í menningunni allri, hefðum, venjum, íhaldssemi, skorti á gagnrýnni hugsun og forréttindablindu. Misréttið er inngróið í menninguna. Við erum öll ofurseld þeirri mótun sem við fáum. Það þarf skarpa sýn, gagnrýna hugsun og hugrekki til að andmæla viðtekinni menningu sem þó er sannarlega skaðleg. Um þetta getur baráttufólk í fortíð og nútíð vitnað. Allt frá fyrsta hópnum mínum kynjafræði árið 2007, var ég þess fullviss að þarna væri svarið við misréttinu í samfélaginu. Í kennslustofunni er lykillinn að viðhorfabreytingunni. Áfanginn minn KYN2A05 heitir fullu nafni Kynja- og jafnréttisfræðsla allt frá upphafi. Ég var mjög fókuseruð á kynjavíddina fyrstu árin en áfanginn þróaðist eftir því sem árin liðu og fleiri mismunabreytur komu inní áfangann, einkum þó hinseginfræði. Það eru vitaskuld takmörk fyrir því hversu miklu er hægt að koma fyrir í einum framhaldsskólaáfanga og alveg ljóst að ef vel ætti að vera þyrftu áfanganir að vera fleiri. Við höfum ytra umhverfi til staðar til innleiðingar á jafnréttishugsjóninni í skólakerfið, landslög og grunnþætti. Sameiginleg markmið í aðalnámskrá styðja líka við jafnréttismenntun. Ef uppræta á inngróna og kerfisbundna fordóma, þarf að byrja námið snemma og halda því áfram markvisst í gegnum öll skólastig. Allt nám þarf að stefna í sömu átt, og allir kennarar á öllum skólastigum þurfa að hafa jafnréttisnæmi. Það felur í sér að skilja fordóma og hverskonar misrétti. Aukinheldur þurfa þeir að hafa færni til að undirbúa kennslu sína, samskipti og gögn á þann hátt að stöðugt sé unnið að afbyggingu á skaðlegum staðalmyndum. Námið þarf með öðrum orðum að vera bæði beint og óbeint, bæði sem sérstök fög og hluti af grunnþáttum náms í öllu námi hjá öllum kennurum. Mikilvægt er að demba ekki kennslu af þessu tagi á kennara án vandlegs undirbúnings. Kennarar eru störfum hlaðnir og ábyrgð þeirra ómæld. Eitthvað þarf að víkja svo pláss sé fyrir nýjungar og þróun náms og skólastarfs. Því er vissulega hægt að halda því fram með réttu að mikil skólaþróun hefur átt sér stað undanfarin ár og jafnvel áratugi – en við erum þó í raun með sama grunninn af greinum sem kenndar eru í skólakerfinu og fyrir hundrað árum. Þeim fögum sem upphaflega var raðað inní skólakerfið hafa staðið af sér tímans tönn, njóta virðingar og kannski ekki mikil umræða hvort það sé einmitt sú þekking og hæfni sem samfélagið þarf í nútímanum. Í raun þarf að byrja á byrjuninni og hugsa frá núllpunkti – hvað þurfa nemendur að læra? Hvaða hæfni þurfa þau ráða yfir, hvaða þekkingu og viðhorf gerir samfélag jöfnuðar, sanngirnis og réttlætis kröfur um? Vitaskuld þarf nám á fyrstu skólastigum að miða að samfellu og áframhaldandi námi og starfi en fyrsta vers í námskrám er að hlutverk skólakerfisins sé að undirbúa þátttöku einstaklinga í lýðræðisþjóðfélagi og fyrir líf og störf í nútímaþjóðfélagi. Hvernig hefur okkur gengið? Er raunverulegt lýðræði í samfélagi sem mismunar fjölda hópa? Hvernig er umræðuhefðin um jafnréttismál? Yfirvegun er ekki fyrsta sem okkur dettur í hug þegar jafnrétti er á dagskrá í fjöl- og félagsmiðlum. Kennslustofan er öruggt rými þar eiga nemendur að fá tækifæri til að þjálfa sig í samtalinu um viðkvæm, erfið og umdeild mál. Í kennslustofunni á að setja hlutina í samhengi, fá þekkingu á hugtökum og hæfni til að beita þeim og að öðlast skilning á jafnréttismálum. Þverpólitíska samstöðu þarf um að leggja aukna áherslu á jafnréttisfræðslu á öllum skólastigum. Menntavísindasvið hefur brugðist við kallinu að einhverju leyti, en það þarf að auka þekkingu sem kennarar þurfa að hafa á valdi sínu í því samfélagi sem við búum í hverju sinni. Eins fallegt handverk og bútasaumur er, þá er aðferðin ekki heppileg þegar við mótum stefnu um menntamál. Sameinumst um að innleiða jafnréttishugsjónina í skólakerfið, samfélaginu öllu til heilla. Höfundur er kennari og forkona Jafnréttisnefndar KÍ Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Jafnréttismál Skóla - og menntamál Hanna Björg Vilhjálmsdóttir Mest lesið Valdhafar sem óttast þjóð sína eiga ekki skilið völdin Ágústa Árnadóttir Skoðun Fimm ár í feluleik Ebba Margrét Magnúsdóttir Skoðun Norðurþing treður yfir varnaðarorð og eignarrétt Árni Björn Kristbjörnsson Skoðun Lífið í bænum - fyrir suma Sigurður Kári Harðarson Skoðun Þegar dómarar eru hluti af vandanum og bókun 35 Sigríður Svanborgardóttir Skoðun Verða boðaðar kjarabætur örorkulífeyristaka að veruleika eða ekki? Alma Ýr Ingólfsdóttir Skoðun Hver á arðinn af sjávarútvegsauðlindinni? Einar G. Harðarson Skoðun Veiðigjöldin leiðrétt Hanna Katrín Friðriksson Skoðun Aflögufærir, hafið samband við söngskóla í neyð Gunnar Guðbjörnsson Skoðun Hvar er mennskan? Ægir Máni Bjarnason Skoðun Skoðun Skoðun Gervigreind sem jafnréttistæki: Skóli án aðgreiningar Björgmundur Örn Guðmundsson skrifar Skoðun Verða boðaðar kjarabætur örorkulífeyristaka að veruleika eða ekki? Alma Ýr Ingólfsdóttir skrifar Skoðun Þjónusta við konur með endómetríósu tryggð Alma D. Möller skrifar Skoðun Húsnæðisöryggi – Sameiginleg ábyrgð Kolbrún Halldórsdóttir skrifar Skoðun Sóun á Alþingi Lovísa Oktovía Eyvindsdóttir skrifar Skoðun Veiðigjöldin leiðrétt Hanna Katrín Friðriksson skrifar Skoðun Hvar er mennskan? Ægir Máni Bjarnason skrifar Skoðun Hjúkrunarfræðingar í takt við nýja tíma Helga Dagný Sigurjónsdóttir skrifar Skoðun NPA miðstöðin 15 ára Hallgrímur Eymundsson,Þorbera Fjölnisdóttir skrifar Skoðun Umhverfisráðherra á réttri leið Jóhannes Þór Skúlason skrifar Skoðun Norðurþing treður yfir varnaðarorð og eignarrétt Árni Björn Kristbjörnsson skrifar Skoðun Lífið í bænum - fyrir suma Sigurður Kári Harðarson skrifar Skoðun Hver á arðinn af sjávarútvegsauðlindinni? Einar G. Harðarson skrifar Skoðun Þegar dómarar eru hluti af vandanum og bókun 35 Sigríður Svanborgardóttir skrifar Skoðun Samræmt námsmat er ekki hindrun heldur hjálpartæki Eiríkur Ólafsson skrifar Skoðun Aflögufærir, hafið samband við söngskóla í neyð Gunnar Guðbjörnsson skrifar Skoðun Að neyðast til að meta sína eigin umsókn í opinberan sjóð Bogi Ragnarsson skrifar Skoðun Tími vindorku á Íslandi – Hvað þyrfti til að koma í veg fyrir raforkuskerðingar? Edvald Edvaldsson skrifar Skoðun Fimm ár í feluleik Ebba Margrét Magnúsdóttir skrifar Skoðun Sunnudagsblús ríkisstjórnarinnar Jens Garðar Helgason skrifar Skoðun Hver er í raun í fýlu? Daði Freyr Ólafsson skrifar Skoðun Tálsýn um hugsun Þorsteinn Siglaugsson skrifar Skoðun Handhafar sannleikans og hið gagnslausa væl Helgi Héðinsson skrifar Skoðun Flokkarnir sem raunverulega öttu viðkvæmum hópum saman og þeir sem þrífa upp eftir þá Þórður Snær Júlíusson skrifar Skoðun Gervigreindarskólinn Alpha: Framtíðarsýn fyrir íslenska grunnskóla Björgmundur Örn Guðmundsson skrifar Skoðun Valdhafar sem óttast þjóð sína eiga ekki skilið völdin Ágústa Árnadóttir skrifar Skoðun Til hamingju með daginn á ný! Árni Guðmundsson skrifar Skoðun Gefðu blóð, gefðu von: saman björgum við lífum Davíð Stefán Guðmundsson skrifar Skoðun Versta sem gæti gerzt Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Aðlögun á Austurvelli Heiða Ingimarsdóttir skrifar Sjá meira
Um útbreitt misrétti í samfélaginu okkar þarf ekki að tíunda. Afhjúparnir á kvenfyrirlitningu, rasimsa, fordómum gegn hinseginleika og fötlun eru daglegt brauð og duldari mismunun á grundvelli stéttar, aldurs, trúarbragða algeng og þar með eru þeir þættir sem mismuna fólki ekki upptaldir. Í gegnum alla tíðina hefur misréttið viðgengist, ekki án andmæla og baráttu heldur vegna kraftmikillar íhaldsemi, valdastöðu og tilkalli til valds ákveðins einsleits hóps og forréttindablindu. Öll þekkjum við þau mál um kynferðisáreiti og -ofbeldi sem hafa komið upp á yfirborðið undanfarið og loks fengið hlustun. Í ofanálag hefur umræðan um kerfisbundinn rasisma, sem auðvitað hefur verið til staðar í gegnum tíðina, blossað upp. Afleiðingarnar eru að óþol fólks fyrir hverskonar misrétti hefur magnast og niðurstaðan er sú að við sjáum hvernig fordómafull hatursorðræða, ofbeldishegðun og áreiti hefur viðgengist. Við sjáum líka bakslag í árangrinum sem hefur þó náðst sbr. nýjustu tíðindi frá Hæstarétti Bandaríkjanna. Í nokkuð mörg ár hef ég skrifað og skrafað um mikilvægi kynja- og jafnréttisfræðslu í skólakerfinu. Upphaflega var tvennt sem knúði mig áfram. Annars vegar þekkti ég íslenskan lagabókstaf sem kveður á um að nemendur á öllum skólastigum skuli fá jafnréttisfræðslu. Lögin voru sett 1976 en því fer fjarri að lögin hafi verið virt. Hitt sem rak mig áfram, var vissan um að fræðsla virkaði eins og flest stjórnmálafólk, sem í gegnum tíðina, hefur tjáð sig um misréttið í samfélaginu, það þarf að breyta viðhorfum. Hvernig er viðhorfum viðhaldið? Vissulega í menningunni allri, hefðum, venjum, íhaldssemi, skorti á gagnrýnni hugsun og forréttindablindu. Misréttið er inngróið í menninguna. Við erum öll ofurseld þeirri mótun sem við fáum. Það þarf skarpa sýn, gagnrýna hugsun og hugrekki til að andmæla viðtekinni menningu sem þó er sannarlega skaðleg. Um þetta getur baráttufólk í fortíð og nútíð vitnað. Allt frá fyrsta hópnum mínum kynjafræði árið 2007, var ég þess fullviss að þarna væri svarið við misréttinu í samfélaginu. Í kennslustofunni er lykillinn að viðhorfabreytingunni. Áfanginn minn KYN2A05 heitir fullu nafni Kynja- og jafnréttisfræðsla allt frá upphafi. Ég var mjög fókuseruð á kynjavíddina fyrstu árin en áfanginn þróaðist eftir því sem árin liðu og fleiri mismunabreytur komu inní áfangann, einkum þó hinseginfræði. Það eru vitaskuld takmörk fyrir því hversu miklu er hægt að koma fyrir í einum framhaldsskólaáfanga og alveg ljóst að ef vel ætti að vera þyrftu áfanganir að vera fleiri. Við höfum ytra umhverfi til staðar til innleiðingar á jafnréttishugsjóninni í skólakerfið, landslög og grunnþætti. Sameiginleg markmið í aðalnámskrá styðja líka við jafnréttismenntun. Ef uppræta á inngróna og kerfisbundna fordóma, þarf að byrja námið snemma og halda því áfram markvisst í gegnum öll skólastig. Allt nám þarf að stefna í sömu átt, og allir kennarar á öllum skólastigum þurfa að hafa jafnréttisnæmi. Það felur í sér að skilja fordóma og hverskonar misrétti. Aukinheldur þurfa þeir að hafa færni til að undirbúa kennslu sína, samskipti og gögn á þann hátt að stöðugt sé unnið að afbyggingu á skaðlegum staðalmyndum. Námið þarf með öðrum orðum að vera bæði beint og óbeint, bæði sem sérstök fög og hluti af grunnþáttum náms í öllu námi hjá öllum kennurum. Mikilvægt er að demba ekki kennslu af þessu tagi á kennara án vandlegs undirbúnings. Kennarar eru störfum hlaðnir og ábyrgð þeirra ómæld. Eitthvað þarf að víkja svo pláss sé fyrir nýjungar og þróun náms og skólastarfs. Því er vissulega hægt að halda því fram með réttu að mikil skólaþróun hefur átt sér stað undanfarin ár og jafnvel áratugi – en við erum þó í raun með sama grunninn af greinum sem kenndar eru í skólakerfinu og fyrir hundrað árum. Þeim fögum sem upphaflega var raðað inní skólakerfið hafa staðið af sér tímans tönn, njóta virðingar og kannski ekki mikil umræða hvort það sé einmitt sú þekking og hæfni sem samfélagið þarf í nútímanum. Í raun þarf að byrja á byrjuninni og hugsa frá núllpunkti – hvað þurfa nemendur að læra? Hvaða hæfni þurfa þau ráða yfir, hvaða þekkingu og viðhorf gerir samfélag jöfnuðar, sanngirnis og réttlætis kröfur um? Vitaskuld þarf nám á fyrstu skólastigum að miða að samfellu og áframhaldandi námi og starfi en fyrsta vers í námskrám er að hlutverk skólakerfisins sé að undirbúa þátttöku einstaklinga í lýðræðisþjóðfélagi og fyrir líf og störf í nútímaþjóðfélagi. Hvernig hefur okkur gengið? Er raunverulegt lýðræði í samfélagi sem mismunar fjölda hópa? Hvernig er umræðuhefðin um jafnréttismál? Yfirvegun er ekki fyrsta sem okkur dettur í hug þegar jafnrétti er á dagskrá í fjöl- og félagsmiðlum. Kennslustofan er öruggt rými þar eiga nemendur að fá tækifæri til að þjálfa sig í samtalinu um viðkvæm, erfið og umdeild mál. Í kennslustofunni á að setja hlutina í samhengi, fá þekkingu á hugtökum og hæfni til að beita þeim og að öðlast skilning á jafnréttismálum. Þverpólitíska samstöðu þarf um að leggja aukna áherslu á jafnréttisfræðslu á öllum skólastigum. Menntavísindasvið hefur brugðist við kallinu að einhverju leyti, en það þarf að auka þekkingu sem kennarar þurfa að hafa á valdi sínu í því samfélagi sem við búum í hverju sinni. Eins fallegt handverk og bútasaumur er, þá er aðferðin ekki heppileg þegar við mótum stefnu um menntamál. Sameinumst um að innleiða jafnréttishugsjónina í skólakerfið, samfélaginu öllu til heilla. Höfundur er kennari og forkona Jafnréttisnefndar KÍ
Skoðun Verða boðaðar kjarabætur örorkulífeyristaka að veruleika eða ekki? Alma Ýr Ingólfsdóttir skrifar
Skoðun Tími vindorku á Íslandi – Hvað þyrfti til að koma í veg fyrir raforkuskerðingar? Edvald Edvaldsson skrifar
Skoðun Flokkarnir sem raunverulega öttu viðkvæmum hópum saman og þeir sem þrífa upp eftir þá Þórður Snær Júlíusson skrifar
Skoðun Gervigreindarskólinn Alpha: Framtíðarsýn fyrir íslenska grunnskóla Björgmundur Örn Guðmundsson skrifar