Hugsum samræmd próf upp á nýtt Ragnar Þór Pétursson skrifar 10. mars 2021 14:31 Þegar samræmd próf voru tekin upp um miðjan áttunda áratug síðustu aldar voru þau að nokkru leyti til marks um nýja hugsun í skólastarfi. Þar með lauk þriggja áratuga tilraun sem hnitaðist að mestu um landspróf. Á bak við landspróf var frómur tilgangur. Þeim var meðal annars ætlað að koma í veg fyrir að hið nýja lýðveldi yrði of mikilli stéttaskiptingu að bráð. Hugmyndin var sú að öll börn, óháð stétt og stöðu, gætu tekið landspróf og brotist til æðri mennta og embætta. Málið reyndist auðvitað flóknara í framkvæmd en svo að réttur til próftöku dygði til að skapa samfélagslegt réttlæti og sveigjanleika. Viðbragð menntakerfisins var að endurhugsa nám frá grunni. Menntakerfið skyldi hætta að skiptast í menntakerfi embættismanna og alþýðu og verða eitt kerfi þjóðarinnar allrar. Samræmd próf væru eðlilegur endapunktur slíkrar skólagöngu og tryggði, að minnsta kosti, almennt eftirlit með menntuninni. Landsprófið var því lagt niður. Gagnfræðapróf, barnapróf, unglingapróf, samræmt lestrarpróf og barnapróf fóru sömu leið. Á næsta ári verða hundrað ár frá því fyrstu skriflegu prófin voru tekin upp í íslensku skólakerfi. Þá verða einnig 45 ár síðan samræmdum prófum var komið á. Samræmd próf hafa þó breyst verulega á þessum tíma og eftir upptöku síðustu aðalnámskrár er rækilega kominn tími á róttækri umbyltingu þeirra og endurskoðun. Samræmd próf eru nú haldin í 4., 7. og 9. bekk, mest í þremur greinum í hvert sinn. Greinarnar eru íslenska, stærðfræði og enska. Hver nemandi tekur sjö samræmd próf á grunnskólagöngu sinni. Yfirlýst markmið prófanna er að mæla hæfni nemenda á tilteknum sviðum og þau eru tekin þetta oft og í þessum árgöngum til að nemendum gefist færi á að auka hæfni sína þar sem henni er áfátt. Til þess að virka með slíkum hætti ætti að skipuleggja nám þannig að meginvinna við samræmd próf færi fram að próftöku lokinni þar sem nemendur og kennarar ynnu skipulega að því að setja upp einstaklingsmiðaða námsáætlun út frá styrk- og veikleikum hvers nemanda. Það væri grundvallarbreyting frá því skipulagi að megináhersla á skólastarf vegna samræmdra prófa væri í aðdraganda þeirra með markvissum og öflugum samræmdum undirbúningi heilla námshópa. Við erum þó enn býsna mikið þar. Mikið verk hefur verið unnið við að tengja samræmd próf við námsmarkmið núgildandi námskrár. Það segir sig sjálft að breytt námskrá, með nýjum markmiðum, kallar á breytt námsmat. Uppi hafa verið metnaðarfullar hugmyndir um að prófin verði einstaklingsmiðuð þar sem hver nemandi fær klæðskerasmíðað námsmat til að upplýsingarnar nýtist honum sem best. Erfitt hefur þó reynst að koma nýrri hugsun fyrir í þeim ramma sem hefðbundinn er. Öllum er ljóst að því stærri skref sem stigin eru í átt að breyttri hugsun í námsmati – því ólíklegra er að samræmd próf lifi áfram í þeirri mynd sem verið hefur. Þetta á ekki aðeins við um breytta nálgun í tæknimálum, heldur einnig breytta hugsun um matið sjálft. Áhugi fjölmiðla og almennings á samræmdum prófum einskorðast gjarnan við eitt af þrennu: mistök eða óhöpp við framkvæmd þeirra, deilur um inntak þeirra og samanburð milli skóla/landshluta/sveitarfélaga á grundvelli þeirra. Þetta eru allt gömul og gatslitin áhugamál sem fylgt hafa samræmdum prófum frá upphafi. Allskonar uppákomur og aðstöðumunur hefur einkennt próftökuna alla tíð. Deilt hefur verið heiftarlega um inntak þeirra frá fyrstu tíð (t.d. um sanngirnina í því að láta sveitabörn greina ljóðmál í borgarljóðum) og fáir hafa staðist þá fordild að hampa sér af árangri. Í öllum þessum atriðum býr dýpri og alvarlegri umræða sem sjaldnast kemst á blað. Í flestum tilfellum kallar hún á ágengar spurningar um það hvað við ætlum okkur með niðurstöður prófanna og krefur okkur um ábyrgð á þeim ályktunum sem við viljum af þeim draga. Við eigum skýr dæmi um sveitarfélög eða skóla sem um skemmri eða lengri hríð hafa sýnt mikinn árangur á samræmdum prófum en sýna ekki sama árangur þegar skipt er um mælitækið – þótt það sem mæla á sé í stórum dráttum hið sama. Við vitum einnig að Höfuðborgarsvæðið hefur yfirleitt sýnt meiri námsárangur á samræmdum prófum en að nemendur sem koma utan af landi sýni meiri árangur í háskólanámi (og eru samræmd próf þó fyrst og fremst bókleg próf). Myndin er nefnilega flókin. Þau sem til þekkja vita að þær ályktanir sem oft eru dregnar af samræmdum prófum eru oft hæpnar í besta falli og villandi á stórum köflum. Síaukin áhersla hefur verið lögð á að horft sé til framafarastuðuls á samræmdum prófum í stað einkunnar. Sá stuðull, sem einfalt er að reikna út, segir til um það hvort nemendur hafi á tilteknu tímabili (til dæmis frá 4. og upp í 7. bekk) náð meiri, minni eða svipuðum framförum á tilteknum námsþáttum en gengur og gerist. En meira að segja slíkar upplýsingar segja ekkert til um gæði kennslunnar einar og sér. Það geta verið fjölmargar ástæður og margvísleg forgangsröðun í námi og áhugamálum sem skýrir myndina. Það hvarflar til dæmis ekki að mér að enskukennarar, jafn frábær stétt og þeir eru, séu eina ástæða á því hve mjög tök íslenskra ungmenna á ensku hafa styrkst á undanförnum árum miðað við árgangana á undan. Breytingar í grunnhugmyndafræði samræmdra prófa hefur í raun valdið því að fyrirkomulag þeirra er þegar úrelt. Og skyldi engan undra í sjálfu sér. Vandinn er hinsvegar sá að hingað til höfum við ekki horfst í augu við það, því við höfum verið upptekin af því að rífast um hin þrjú megin áhugasvið okkar þegar kemur að prófunum. Á meðan hefur of margt staðið í stað. Nú er tækifæri til að hugsa hlutina upp á nýtt. Við erum lögð af stað. Þróttmikil menntaumræða hefur verið um námsmat síðustu ár. Starfshópur hefur greint stöðuna og skilað skýrslu um framtíð samræmds námsmats. Þar skortir ekki góðar hugmyndir. Ekkert er því til fyrirstöðu að nemendur, kennarar og Menntamálstofnun séu höggvin úr snöru þeirra sem sífellt reyna að blása lífi í eitthvað sem að ytra byrði er þegar dautt – og fái í stað þess að einbeita sér að því sem lífvænlegt er. Höfundur er formaður Kennarasambands Íslands. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Ragnar Þór Pétursson Skóla - og menntamál Grunnskólar Mest lesið Sá tapar sem fyrstur nefnir nasistana: gengisfelling orðsins „rasisti“ Birgir Finnsson Skoðun Tómstunda- og félagsfræðinemar harma ákvörðun Akureyrarbæjar Hópur nemenda í tómstunda- og félagsmálafræði við HÍ Skoðun Nefhjól á Austurvelli – Skiptir öryggi fólks á fjölmennasta svæði landsins ekki máli? Daði Rafnsson,Kristján Vigfússon,Margrét Manda Jónsdóttir,Martin Swift Skoðun Þegar þeir sem segjast þjóna þjóðinni ráðast á hana Ágústa Árnadóttir Skoðun Miðjumoð í húsnæðismálum og áróður Viðskiptaráðs Jón Ferdínand Estherarson,Unnur Rán Reynisdóttir,Arnar Páll Gunnlaugsson Skoðun Þjóð sem lætur kyrrt liggja? Magnús Árni Skjöld Magnússon Skoðun Talið við okkur áður en þið talið um okkur Ian McDonald Skoðun Umbætur í innkaupum hins opinbera á upplýsingatækni Lilja Björk Guðmundsdóttir Skoðun Losar Alþingi um leyfisveitinga-flækjuna? Katrín Helga Hallgrímsdóttir Skoðun Óður til Sigga sjéní Ingvi Þór Georgsson Skoðun Skoðun Skoðun Raunir ríka fólksins og bænir þess Jónas Yngvi Ásgrímsson skrifar Skoðun Myglaða nestisboxið og gleymda sítrónan María Rut Kristinsdóttir skrifar Skoðun Talið við okkur áður en þið talið um okkur Ian McDonald skrifar Skoðun Björgunarleiðangur fyrir Heimsmarkmiðin Antonio Guterres skrifar Skoðun Átti ekki að klára dæmið í geðheilbrigðismálum? Ingveldur Anna Sigurðardóttir skrifar Skoðun Tómstunda- og félagsfræðinemar harma ákvörðun Akureyrarbæjar Hópur nemenda í tómstunda- og félagsmálafræði við HÍ skrifar Skoðun Nefhjól á Austurvelli – Skiptir öryggi fólks á fjölmennasta svæði landsins ekki máli? Daði Rafnsson,Kristján Vigfússon,Margrét Manda Jónsdóttir,Martin Swift skrifar Skoðun Óður til Sigga sjéní Ingvi Þór Georgsson skrifar Skoðun Álframleiðsla á Íslandi er ekki bara mikilvæg fyrir Ísland Guðríður Eldey Arnardóttir skrifar Skoðun Miðjumoð í húsnæðismálum og áróður Viðskiptaráðs Jón Ferdínand Estherarson,Unnur Rán Reynisdóttir,Arnar Páll Gunnlaugsson skrifar Skoðun Örvæntingafullir endó-sjúklingar Diljá Mist Einarsdóttir skrifar Skoðun Þjóð sem lætur kyrrt liggja? Magnús Árni Skjöld Magnússon skrifar Skoðun Umbætur í innkaupum hins opinbera á upplýsingatækni Lilja Björk Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Losar Alþingi um leyfisveitinga-flækjuna? Katrín Helga Hallgrímsdóttir skrifar Skoðun Dómsdagur nálgast! Hólmgeir Baldursson skrifar Skoðun Er slysahætta í kringum sorpílátið heima hjá þér? Anna Jóna Kjartansdóttir,Pétur Gísli Jónsson skrifar Skoðun Ég og Parkinson – leitin að greiningu og leiðin til betra lífs Guðrún Einarsdóttir skrifar Skoðun Hvers vegna borga foreldrar í Kópavogi mest? Eydís Inga Valsdóttir skrifar Skoðun Sá tapar sem fyrstur nefnir nasistana: gengisfelling orðsins „rasisti“ Birgir Finnsson skrifar Skoðun Aðgengi er lykill að sjálfstæði, þátttöku og virkni Þuríður Harpa Sigurðardóttir skrifar Skoðun Hagsmunir heildarinnar - Fjórði kafli: Joshua Fought The Battle of Jericho Hannes Örn Blandon skrifar Skoðun Þetta unga fólk getur bara haldið kjafti Jón Pétur Zimsen skrifar Skoðun Kveðjum sjálfhverfa og fyrirsjáanlega manninn Halldóra Mogensen skrifar Skoðun Hefur ekki náð sér á strik síðan Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Betri vegir, fleiri lögreglumenn og hægt að komast í meðferð á sumrin Þórður Snær Júlíusson skrifar Skoðun Austurland skilar verðmætum – innviðirnir þurfa að fylgja Kristinn Karl Brynjarsson skrifar Skoðun Faglegt mat eða lukka? IV. Faglegt mat og ósvaraðar spurningar Bogi Ragnarsson skrifar Skoðun Skipulögð glæpastarfsemi er ógn við samfélagið Þorbjörg Sigríður Gunnlaugsdóttir skrifar Skoðun Við erum 40 árum á eftir Einar Sverrisson skrifar Skoðun Þétting á 27. brautinni Friðjón R. Friðjónsson skrifar Sjá meira
Þegar samræmd próf voru tekin upp um miðjan áttunda áratug síðustu aldar voru þau að nokkru leyti til marks um nýja hugsun í skólastarfi. Þar með lauk þriggja áratuga tilraun sem hnitaðist að mestu um landspróf. Á bak við landspróf var frómur tilgangur. Þeim var meðal annars ætlað að koma í veg fyrir að hið nýja lýðveldi yrði of mikilli stéttaskiptingu að bráð. Hugmyndin var sú að öll börn, óháð stétt og stöðu, gætu tekið landspróf og brotist til æðri mennta og embætta. Málið reyndist auðvitað flóknara í framkvæmd en svo að réttur til próftöku dygði til að skapa samfélagslegt réttlæti og sveigjanleika. Viðbragð menntakerfisins var að endurhugsa nám frá grunni. Menntakerfið skyldi hætta að skiptast í menntakerfi embættismanna og alþýðu og verða eitt kerfi þjóðarinnar allrar. Samræmd próf væru eðlilegur endapunktur slíkrar skólagöngu og tryggði, að minnsta kosti, almennt eftirlit með menntuninni. Landsprófið var því lagt niður. Gagnfræðapróf, barnapróf, unglingapróf, samræmt lestrarpróf og barnapróf fóru sömu leið. Á næsta ári verða hundrað ár frá því fyrstu skriflegu prófin voru tekin upp í íslensku skólakerfi. Þá verða einnig 45 ár síðan samræmdum prófum var komið á. Samræmd próf hafa þó breyst verulega á þessum tíma og eftir upptöku síðustu aðalnámskrár er rækilega kominn tími á róttækri umbyltingu þeirra og endurskoðun. Samræmd próf eru nú haldin í 4., 7. og 9. bekk, mest í þremur greinum í hvert sinn. Greinarnar eru íslenska, stærðfræði og enska. Hver nemandi tekur sjö samræmd próf á grunnskólagöngu sinni. Yfirlýst markmið prófanna er að mæla hæfni nemenda á tilteknum sviðum og þau eru tekin þetta oft og í þessum árgöngum til að nemendum gefist færi á að auka hæfni sína þar sem henni er áfátt. Til þess að virka með slíkum hætti ætti að skipuleggja nám þannig að meginvinna við samræmd próf færi fram að próftöku lokinni þar sem nemendur og kennarar ynnu skipulega að því að setja upp einstaklingsmiðaða námsáætlun út frá styrk- og veikleikum hvers nemanda. Það væri grundvallarbreyting frá því skipulagi að megináhersla á skólastarf vegna samræmdra prófa væri í aðdraganda þeirra með markvissum og öflugum samræmdum undirbúningi heilla námshópa. Við erum þó enn býsna mikið þar. Mikið verk hefur verið unnið við að tengja samræmd próf við námsmarkmið núgildandi námskrár. Það segir sig sjálft að breytt námskrá, með nýjum markmiðum, kallar á breytt námsmat. Uppi hafa verið metnaðarfullar hugmyndir um að prófin verði einstaklingsmiðuð þar sem hver nemandi fær klæðskerasmíðað námsmat til að upplýsingarnar nýtist honum sem best. Erfitt hefur þó reynst að koma nýrri hugsun fyrir í þeim ramma sem hefðbundinn er. Öllum er ljóst að því stærri skref sem stigin eru í átt að breyttri hugsun í námsmati – því ólíklegra er að samræmd próf lifi áfram í þeirri mynd sem verið hefur. Þetta á ekki aðeins við um breytta nálgun í tæknimálum, heldur einnig breytta hugsun um matið sjálft. Áhugi fjölmiðla og almennings á samræmdum prófum einskorðast gjarnan við eitt af þrennu: mistök eða óhöpp við framkvæmd þeirra, deilur um inntak þeirra og samanburð milli skóla/landshluta/sveitarfélaga á grundvelli þeirra. Þetta eru allt gömul og gatslitin áhugamál sem fylgt hafa samræmdum prófum frá upphafi. Allskonar uppákomur og aðstöðumunur hefur einkennt próftökuna alla tíð. Deilt hefur verið heiftarlega um inntak þeirra frá fyrstu tíð (t.d. um sanngirnina í því að láta sveitabörn greina ljóðmál í borgarljóðum) og fáir hafa staðist þá fordild að hampa sér af árangri. Í öllum þessum atriðum býr dýpri og alvarlegri umræða sem sjaldnast kemst á blað. Í flestum tilfellum kallar hún á ágengar spurningar um það hvað við ætlum okkur með niðurstöður prófanna og krefur okkur um ábyrgð á þeim ályktunum sem við viljum af þeim draga. Við eigum skýr dæmi um sveitarfélög eða skóla sem um skemmri eða lengri hríð hafa sýnt mikinn árangur á samræmdum prófum en sýna ekki sama árangur þegar skipt er um mælitækið – þótt það sem mæla á sé í stórum dráttum hið sama. Við vitum einnig að Höfuðborgarsvæðið hefur yfirleitt sýnt meiri námsárangur á samræmdum prófum en að nemendur sem koma utan af landi sýni meiri árangur í háskólanámi (og eru samræmd próf þó fyrst og fremst bókleg próf). Myndin er nefnilega flókin. Þau sem til þekkja vita að þær ályktanir sem oft eru dregnar af samræmdum prófum eru oft hæpnar í besta falli og villandi á stórum köflum. Síaukin áhersla hefur verið lögð á að horft sé til framafarastuðuls á samræmdum prófum í stað einkunnar. Sá stuðull, sem einfalt er að reikna út, segir til um það hvort nemendur hafi á tilteknu tímabili (til dæmis frá 4. og upp í 7. bekk) náð meiri, minni eða svipuðum framförum á tilteknum námsþáttum en gengur og gerist. En meira að segja slíkar upplýsingar segja ekkert til um gæði kennslunnar einar og sér. Það geta verið fjölmargar ástæður og margvísleg forgangsröðun í námi og áhugamálum sem skýrir myndina. Það hvarflar til dæmis ekki að mér að enskukennarar, jafn frábær stétt og þeir eru, séu eina ástæða á því hve mjög tök íslenskra ungmenna á ensku hafa styrkst á undanförnum árum miðað við árgangana á undan. Breytingar í grunnhugmyndafræði samræmdra prófa hefur í raun valdið því að fyrirkomulag þeirra er þegar úrelt. Og skyldi engan undra í sjálfu sér. Vandinn er hinsvegar sá að hingað til höfum við ekki horfst í augu við það, því við höfum verið upptekin af því að rífast um hin þrjú megin áhugasvið okkar þegar kemur að prófunum. Á meðan hefur of margt staðið í stað. Nú er tækifæri til að hugsa hlutina upp á nýtt. Við erum lögð af stað. Þróttmikil menntaumræða hefur verið um námsmat síðustu ár. Starfshópur hefur greint stöðuna og skilað skýrslu um framtíð samræmds námsmats. Þar skortir ekki góðar hugmyndir. Ekkert er því til fyrirstöðu að nemendur, kennarar og Menntamálstofnun séu höggvin úr snöru þeirra sem sífellt reyna að blása lífi í eitthvað sem að ytra byrði er þegar dautt – og fái í stað þess að einbeita sér að því sem lífvænlegt er. Höfundur er formaður Kennarasambands Íslands.
Tómstunda- og félagsfræðinemar harma ákvörðun Akureyrarbæjar Hópur nemenda í tómstunda- og félagsmálafræði við HÍ Skoðun
Nefhjól á Austurvelli – Skiptir öryggi fólks á fjölmennasta svæði landsins ekki máli? Daði Rafnsson,Kristján Vigfússon,Margrét Manda Jónsdóttir,Martin Swift Skoðun
Miðjumoð í húsnæðismálum og áróður Viðskiptaráðs Jón Ferdínand Estherarson,Unnur Rán Reynisdóttir,Arnar Páll Gunnlaugsson Skoðun
Skoðun Tómstunda- og félagsfræðinemar harma ákvörðun Akureyrarbæjar Hópur nemenda í tómstunda- og félagsmálafræði við HÍ skrifar
Skoðun Nefhjól á Austurvelli – Skiptir öryggi fólks á fjölmennasta svæði landsins ekki máli? Daði Rafnsson,Kristján Vigfússon,Margrét Manda Jónsdóttir,Martin Swift skrifar
Skoðun Álframleiðsla á Íslandi er ekki bara mikilvæg fyrir Ísland Guðríður Eldey Arnardóttir skrifar
Skoðun Miðjumoð í húsnæðismálum og áróður Viðskiptaráðs Jón Ferdínand Estherarson,Unnur Rán Reynisdóttir,Arnar Páll Gunnlaugsson skrifar
Skoðun Er slysahætta í kringum sorpílátið heima hjá þér? Anna Jóna Kjartansdóttir,Pétur Gísli Jónsson skrifar
Skoðun Sá tapar sem fyrstur nefnir nasistana: gengisfelling orðsins „rasisti“ Birgir Finnsson skrifar
Skoðun Hagsmunir heildarinnar - Fjórði kafli: Joshua Fought The Battle of Jericho Hannes Örn Blandon skrifar
Skoðun Betri vegir, fleiri lögreglumenn og hægt að komast í meðferð á sumrin Þórður Snær Júlíusson skrifar
Skoðun Austurland skilar verðmætum – innviðirnir þurfa að fylgja Kristinn Karl Brynjarsson skrifar
Tómstunda- og félagsfræðinemar harma ákvörðun Akureyrarbæjar Hópur nemenda í tómstunda- og félagsmálafræði við HÍ Skoðun
Nefhjól á Austurvelli – Skiptir öryggi fólks á fjölmennasta svæði landsins ekki máli? Daði Rafnsson,Kristján Vigfússon,Margrét Manda Jónsdóttir,Martin Swift Skoðun
Miðjumoð í húsnæðismálum og áróður Viðskiptaráðs Jón Ferdínand Estherarson,Unnur Rán Reynisdóttir,Arnar Páll Gunnlaugsson Skoðun